5.5.9 Buigingsvormen en (andere) archaïsche vormen
Verder lezen
1
De in deze subparagraaf behandelde vormen hebben op zichzelf allemaal een
archaïsch karakter, maar komen soms voor in vaste uitdrukkingen die als
zodanig niet altijd als archaïsch te beschouwen zijn; die vaste
uitdrukkingen kunnen tot formeel taalgebruik of tot de standaardtaal
behoren.
2a
De vorm dijn komt
alleen voor in de vaste uitdrukking (het) mijn en
(het) dijn.
2b
Vormen op
-e (mijne,
uwe,
zijne,
hare,
hunne) worden
gebruikt in min of meer plechtige aansprekingen, bijv. in
mijne heren en
mijne dierbaren, alsook in
titels met als kernwoord vooral
excellentie,
eminentie,
heiligheid,
hoogheid en
majesteit. Voorbeelden:
1Hare
Koninklijke Hoogheidformeel
2Hunne
Excellentiesformeel
3Uwe
Heiligheidformeel
4Zijne
Eminentieformeel
2c
De vormen op
-s (mijns,
uws,
zijns,
haars,
onzes,
huns) komen in
formele (archaïsche) taal voor als determinator in een naamwoordelijke
constituent met de functie van genitiefbepaling. De kern van die
constituent is dan een enkelvoudig mannelijk of onzijdig substantief:
5De nagedachtenis
zijns vaders houdt hij altijd in
ere.formeel
Archaïsche uitdrukkingen zijn bijv.: mijns
bedenkens en zijns
oordeels. De groep
mijns/uws (enz.)
inziens behoort tot de
standaardtaal.
2d
Vormen op -er
(mijner,
uwer,
zijner,
harer,
onzer,
hunner) worden zoals
de vormen op -s in een genitiefbepaling gebruikt. Het
kernsubstantief is hier een enkelvoudig vrouwelijk of een meervoudig
substantief:
6Eén
mijner buren is onlangs
overleden.formeel
7De
belangstelling hunner vrienden was
overweldigend.formeel
De vormen op -er komen ook voor in een paar vaste
uitdrukkingen, bijv. te zijner
tijd (ook als één woord geschreven, of afgekort tot
t.z.t.) en
te mijner/uwer (enz.)
ere.
Tot één woord versmolten met
-zijds vinden we
deze vormen terug in de samenstellingen
mijnerzijds,
uwerzijds,
onzerzijds, enz., die tot
formeel taalgebruik behoren. Voorbeeld:
8Mijnerzijds
bestaat er geen bezwaar tegen.formeel
2e
Vormen op -en (
mijnen
,
uwen
,
zijnen
,
haren
,
onzen
,
hunnen
) komen voor in enkele voorzetselconstituenten met
te(n)
zoals te mijnen/uwen (enz.) behoeve,
te mijnen/uwen (enz.) gerieve,
te(n) mijnen huize, die tot formeel taalgebruik
behoren. Vergelijk ook met constituenten als
de zijnen
(5.5.8.2, sectie
2).
2f
Vormen op -ent
(mijnent,
uwent,
zijnent,
harent,
onzent,
hunnent) worden ook
met te(n) gecombineerd. Met de combinatie wordt dan bedoeld
'bij mij thuis' en soms 'in mijn land, streek'. Deze vormen komen voor in
formeel (archaïsch) taalgebruik. Voorbeelden:
9Men wordt
te(n) hunnent gastvrij
ontvangen.formeel
10Kunt u om
klokke zeven te(n) mijnent aanwezig
zijn?formeel
Men herkent de vormen ook in de archaïsche samenstellingen op
-halve,
-wege en
-wil(le):
11Mijnenthalve
kunnen ze gerust hun gang gaan.formeel
12Ik heb u
harentwege een boodschap te
doen.formeel
13Heb je er geen
lust toe, doe het dan
onzentwille.formeel
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |