17.1.4.2 Beknopte bijzinnen
Hier bespreken we een aantal vormen die kunnen voorkomen als voorzetsel en die
gevolgd kunnen worden door een beknopte bijzin, namelijk door, na, om en zonder:
De status van deze vormen is onduidelijk, net als bij vormen die kunnen voorkomen
als voorzetsel en vooraf kunnen gaan aan een volledige
bijzin, al dan niet ingeleid door dat. Eén mogelijkheid is dat we ze
opvatten als voorzetsels met een beknopte bijzin als complement. In dat geval is
bijvoorbeeld door rustig te
blijven in (1a) een adpositieconstituent, of
preciezer, een voorzetselconstituent. Een andere mogelijkheid is dat we ze zien
als voegwoord.
Verder lezen
Voor beide analyses valt wat te zeggen. De betekenis van door, na, om en zonder in (1)
lijkt op die van (sommige van) hun gebruikswijzen als voorzetsels met een
nominale constituent als complement. Vergelijk bijvoorbeeld
door rustig te blijven in
(1a) met door
kalmte, na beiden te hebben
gehoord in (1b) met na het verhoor,
om de kosten te drukken in
(1c) met om die
reden, en zonder te
reageren in (1d) met zonder enige
reactie. Dat is reden om ze ook in (1) als
voorzetsels te zien.
Aan de andere kant staan ze op een plek die niet door andere voorzetsels
ingenomen kan worden, maar wel door de voegwoorden alvorens en
teneinde, zie (2). Die laatste twee
kunnen juist weer niet een constituent vormen met alleen maar een nominale
constituent, wat de reden is om ze niet als voorzetsels te beschouwen.
Ook de vorm in plaats
van kan een beknopte bijzin inleiden, zoals in
(3). Om vergelijkbare argumenten als hierboven is het daarom moeilijk te bepalen
of we in dit geval moeten spreken van een voorzetseluitdruking of van een
voegwoordelijke uitdrukking.
3In plaats
van
te streven naar dialoog en oplossingsgericht
denken, maakt deze nota het milieubeleid
ondergeschikt aan het economische beleid.
Zowel in een groot deel van Nederland als in Vlaanderen vinden we in
regionaal taalgebruik ook voor als inleider van een
beknopte bijzin, om een doel aan te geven. Dit gebruik behoort echter niet
tot de standaardtaal.
Literatuur
- (Broekhuis 2013)
- (Eigenraam 2013)
- (Loonen 2003)
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Maaike Beliën | januari 2021 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 17,../../data/archief/ans2/e-ans/17/body.html; |