Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
1.6.5 De klemtoon in samenstellingen
Samenstellingen zijn gelede woorden die bestaan uit twee of meer woorden. Ieder van die woorden vormt op zich een prosodisch woord. Het woord wolkenkrabber is een voorbeeld van een samenstelling, van de woorden wolken en krabber. Voor iedere constituent bepalen we eerst de hoofdklemtoon: wólken, krábber. Vervolgens bepalen we welke van de twee beklemtoonde syllaben de klemtoon van de samenstelling als geheel krijgt. Dat is hier de syllabe wol, omdat in nominale samenstellingen als wolkenkrabber het eerste prosodisch woord het sterkste is. Het klemtoonpatroon van dit woord is dus wólkenkràbber. We kunnen de volledige prosodische structuur van dit woord weergeven door middel van een boomstructuur, waarin de syllaben (σ) zijn gegroepeerd in trocheïsche voeten (V), en de voeten in prosodische woorden (ω). De letters s en w staan voor ‘strong’ en ‘weak’, en geven de verhouding in prominentie tussen twee constituenten aan:
Figuur 1. Prosodische structuur van wolkenkrabber
De regel dat van twee constituenten altijd de eerste prosodisch sterk is, geldt voor de meeste nominale samenstellingen, maar er zijn wel uitzonderingen zoals bòerenzóón, een samenstelling waarin de hoofdklemtoon op de tweede constituent zoon ligt.
Sommige adjectivische samenstellingen krijgen hoofdklemtoon op het tweede deel als zulke samenstellingen in predicatieve positie staan; vergelijk:
1het dóódzieke kind / Dit kind is doodzíék
Verbale samenstellingen hebben hoofdklemtoon op het eerste deel:
2stóf-zuigen, wáter-trappen, zéé-zeilen
Samengestelde voorzetsels en bijwoorden hebben in isolatie en gebruikt als zelfstandig zinsdeel hoofdklemtoon op het tweede deel, maar als deel van een woordgroep op het eerste deel:
3achter-óp, bovenáán, onder-dóór, voor-lángs
áchter-op de fiets, bóven-aan de trap
Ook telwoorden kunnen samengesteld zijn. In een telwoord als zestien valt hoofdklemtoon op het eerste deel, terwijl in telwoorden als tweehonderd de klemtoonpositie kan variëren.
Nominale en verbale samenstellingen hebben dus doorgaans klemtoon op het eerste deel, terwijl dit bij de andere typen samenstellingen variabel is.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij september 2020
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html;
    Interessante links