12.3.2.2.1 Het achtervoegsel -(is)eer
Het achtervoegsel, of suffix, -eer vormt vaak een werkwoord in
combinatie met een uitheemse wortel (1a), soms voorafgegaan
door een uitheems prefix (1b):
Het suffix komt veel voor in combinatie met een zelfstandig naamwoord, maar een adjectief als
basiswoord is ook mogelijk (zoals in
bruuskeren), vooral bij de variant -iseer (zoals in
moderniseren en
stabiliseren).
Met een substantief als basiswoord zien we dit suffix onder meer optreden in de volgende werkwoorden:
2adresseren, alarmeren, asfalteren, portretteren, triomferen
Gebruik van de variant -iseer zien we in:
3Finlandiseren, moderniseren, motoriseren, pasteuriseren, stabiliseren, standaardiseren
Het suffix -iseer kunnen we analyseren als een morfeem -is- gevolgd door het suffix -eer, want bij de afleiding van substantieven van werkwoorden op -iseer door middel van -atie wordt het deel -is- van -iseer niet vervangen.
4modernis-eer / modernis-atie
motoris-eer / motoris-atie
stabilis-eer/ stabilis-atie
Werkwoorden op -iseer hebben de eigenschap dat het bijbehorende
afgeleide substantief altijd een woord op -atie of
op -ering kan zijn (bijvoorbeeld
stabilisatie of
stabilisering), terwijl dit
niet altijd het geval is bij een werkwoord op -eer,
zoals alarmeren waarbij alleen
alarmering mogelijk is. We
vinden -iseer ook aangehecht aan een eigennaam,
zoals in endemolliseren
‘verworden/maken tot een commerciële omroep’ en milquetiseren
‘een tekst dermate bedelven onder onbegrijpelijke amendementen dat niemand nog
weet wat er in staat', gevormd naar de Waalse politica Joelle Milquet.
In werkwoorden met -eer treedt veel stamallomorfie op, zoals in de volgende werkwoorden:
Tabel 1. Stamallomorfie in werkwoorden met -eer
basiswoord | werkwoord met stamallomorf |
applaus | applaud-is-eren |
commentaar | commentari-eren |
examen | examin-eren |
conditie | condition-eren |
retour | retourn-eren |
garant | garand-eren |
hypnose | hypnot-is-eren |
centrifuƷe | centrifuɣ-eren |
diftoŋ | diftoŋɣ-eren |
register | registr-eren |
orkest | orkestr-eren |
Deze stamallomorfie is niet uniek voor deze werkwoorden, maar treedt op in allerlei soorten uitheemse woordvorming. Zo treedt de stamallomorf condition- ook op in conditioneel, en orkestr- ook in orkestratie.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |