17.1.4.1 Volledige bijzinnen
In deze subparagraaf worden vormen besproken die kunnen voorkomen als voorzetsel en
gevolgd kunnen worden door een volledige bijzin, al dan niet ingeleid door dat. Dit geldt bijvoorbeeld
voor voor, tot en sinds in (1), waarin ze
voorafgaan aan een bijzin zonder dat. Eén mogelijkheid is dat we deze vormen
opvatten als voorzetsels met een bijzin als complement. In dat geval is bijvoorbeeld
voor ze worden
getatoeëerd in (1a) een adpositieconstituent, namelijk een
voorzetselconstituent. Een andere mogelijkheid is dat we voor, tot en sinds in dit soort gevallen
zien als voegwoorden.
Dezelfde onzekerheid bestaat er over zonder, vanaf en tegen, zie (4) hieronder, en misschien ook
na, door en om, zoals in (6).
Verder lezen
Een reden om voor,
tot en sinds in (1) hierboven als
voorzetsel te analyseren is dat ze dezelfde betekenis hebben als wanneer ze een nominale
constituent als complement hebben: ze drukken een temporele relatie uit. Vergelijk
bijvoorbeeld voor ze worden getatoeëerd in
(1a) met voor het
slachten, tot ik naar beneden
kwam in (1b) met tot dat moment, en sinds ik
burgemeester ben in (1c) met sinds mijn aanstelling.
Bovendien vinden we dezelfde voorbepalingen als bij voorzetsels, zoals twee uur in (2):
Een argument om voor,
tot en sinds in (1) als voegwoord
te analyseren, daarentegen, is dat ze een positie in de zin innemen die typisch is voor
onderschikkende voegwoorden, zoals als, terwijl en hoewel in (3):
Dezelfde onduidelijke status hebben zonder, ondanks, vanaf en, in België, tegen, die ook vooraf kunnen
gaan aan een bijzin, zoals in (4). Deze bijzin wordt verplicht ingeleid door dat:
Overigens vinden we voor en tot (zie voorbeeld 1) ook in combinatie met
dat, zoals in (5).
In die gevallen worden de vormen als één woord geschreven: voordat en totdat. Die schrijfwijze
suggereert dat taalgebruikers die combinaties als één woord ervaren, waarvoor dan een
analyse als voegwoord voor de hand ligt. Toch is er voor de andere analyse ook wat te
zeggen, namelijk een voorzetsel of voegwoord gevolgd door een bijzin ingeleid door
dat.
In het gebruik van nadat, doordat en omdat in (6), ten slotte, kunnen we ook de
overeenkomst herkennen met de betekenis die de voorzetsels na, door en om hebben in combinatie met
(sommige) nominale constituenten: na die
ontdekking, door
hun gedrag en om
die reden. Ook hier is daarom een analyse denkbaar waarin een
bijzin ingeleid door dat, fungeert als complement bij een voorzetsel of
voegwoord.
Ook de voorzetseluitdrukking in plaats
van kan voorafgaan aan een bijzin ingeleid door dat, zoals in (7a). We
kunnen die daarom ook als voegwoordelijke uitdrukking beschouwen. In
informeel taalgebruik komt ook de combinatie in plaats dat voor, zie (7b).
Ook naar kan
een bijzin inleiden, zij het in beperkte mate. Het gaat voornamelijk om vaste,
formule-achtige combinaties, zoals in (8). Vanwege de overeenkomst met
voorzetselconstituenten als naar mijn
mening zou ook hier beargumenteerd kunnen worden dat het om een
voorzetsel in plaats van een voegwoord gaat.
Literatuur
- (Bennis 1997)
- (Broekhuis 2013)
- (Loonen 2003)
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Maaike Beliën | januari 2021 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 17,../../data/archief/ans2/e-ans/17/body.html; |