Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
9.4.1 Grammaticale kenmerken van voorzetseluitdrukkingen
Voorzetseluitdrukkingen zijn vaste uitdrukkingen die samen met een nominale constituent een voorzetselconstituent kunnen vormen. Ze staan dus op een plek in de zin waar ook een voorzetsel kan staan; soms zijn ze ook te vervangen door een enkel voorzetsel, maar lang niet altijd. Daarmee vervullen ze een eigen functie in het Nederlands, vooral in meer formeel taalgebruik.
De voorbeelden in (1) bevatten twaalf veel voorkomende voorzetseluitdrukkingen. Aan de hand van deze voorbeelden kunnen we een aantal van hun kenmerken bespreken.
1aOp tentamens wordt parate kennis in plaats van oorspronkelijk denken getoetst.
bHet bakkerskoppel maakt nog koekjes op basis van oude, traditionele recepten.
cBanken hebben hun beleid ten aanzien van duurzaamheid vorig jaar verbeterd, maar de uitvoering ervan laat te wensen over.
dDe Nederlandse mentaliteit ten opzichte van getalenteerde kinderen is de laatste jaren erg veranderd.
eAls gevolg van het natte weer moeten veel wedstrijden worden afgelast.
fOp grond van de vragenlijst selecteren de onderzoekers de kandidaten die uitgenodigd worden voor het onderzoek.
gOp de website is een overzicht van de activiteiten, waaronder een wandeltocht door het heidegebied onder leiding van een gids.
hDe christelijke partijen staan meestal afwijzend tegenover vernieuwingen op het gebied van euthanasie.
iVrachtwagens mogen in verband met de verkeersveiligheid geen gebruik van de wisselstrook maken.
jIn de loop van het onderzoek wijzigde de beschuldigde zijn verklaring met betrekking tot het wapen.
kNaar aanleiding van een biertest reageerden de brouwers met een zeer kritisch persbericht.
lDe indeling van het terrein is in tegenstelling tot voorgaande jaren overzichtelijk en het ziet er piekfijn uit.
Zoals deze voorbeelden laten zien bestaan voorzetseluitdrukkingen uit een voorzetsel, een zelfstandig naamwoord en nog een voorzetsel. In sommige voorzetseluitdrukkingen wordt het zelfstandig naamwoord voorafgegaan door een lidwoord, zoals op het gebied van in (1h), of in het kader van, aan de hand van en met het oog op.
Verder lezen
Ten en ter
Als eerste element van een voorzetseluitdrukking vinden we ook wel ten of ter, zoals geïllustreerd in (2) en (3). Het zijn vormen die alleen in vaste uitdrukkingen voorkomen: de oorsprong ervan is een ‘versmelting’ van het voorzetsel te en een lidwoord met een naamvalsvorm.
2Voorzetseluitdrukkingen met ten
aBanken hebben hun beleid ten aanzien van duurzaamheid vorig jaar verbeterd, maar de uitvoering ervan laat te wensen over.
bDe Nederlandse mentaliteit ten opzichte van getalenteerde kinderen is de laatste jaren erg veranderd.
3Voorzetseluitdrukkingen met ter
aVijftien teams hebben meegedaan aan de hengelwedstrijd ter gelegenheid van de Dag van de Visserij.
bIn de Ooststraat in Lo, ter hoogte van vrije basisschool Oogappel, is een riooldeksel verzakt.
Er is ook nog een productief patroon ter + zelfstandig naamwoord op -ing + van, zoals geïllustreerd in (4), met de betekenis ‘met het doel … te bevorderen/beschermen/beveiligen’:
4Ter + zelfstandig naamwoord op -ing + van
aTer bevordering van de communicatie met de leden en het publiek is de website van de vereniging van groot belang.
b Maar de Leeuwarder rechtbank wees het verzoek af, ter bescherming van het slachtoffer.
cDe Braziliaanse luchtmacht verklaarde de drones alleen te gebruiken ter beveiliging van het evenement.
Met of zonder lidwoord
De meeste voorzetseluitdrukkingen echter bevatten geen lidwoord, terwijl ze dat misschien in een eerder stadium van de taal wel hadden. Het zou kunnen dat op het gebied van en met het oog op uiteindelijk ook hun lidwoord verliezen: in kranten, bijvoorbeeld, komen we soms het gebruik van op gebied van en met oog op al tegen, zoals geïllustreerd in de voorbeelden in (5):
!
5aOok op gebied van innovatie moet er nog heel wat gebeuren.
!
bDat hebben we erbij gekocht met oog op een eventuele uitbreiding.
Andere eigenschappen van het zelfstandig naamwoord
Het zelfstandig naamwoord in een voorzetseluitdrukking is onveranderlijk: het kan niet in het meervoud worden gezet: *in plaatsen van/*op gronden van/*in verbanden met. Ook wordt het maar zelden voorafgegaan door een bijvoeglijk naamwoord. De zeer frequente voorzetseluitdrukkingen ten aanzien van, naar aanleiding van, met betrekking tot, met behulp van en door middel van komen niet voor met een bijvoeglijk naamwoord. Bij sommige, eveneens veelvoorkomende voorzetseluitdrukkingen zijn er een paar bijvoeglijke naamwoorden die een enkele keer worden toegevoegd, zoals in (6).
6Voorzetseluitdrukkingen met een bijvoeglijk naamwoord
aDe producties onder muzikale leiding van Ivan Törzs hebben mij de afgelopen jaren niet echt kunnen overtuigen.
bElf van hen moesten de strijd staken als rechtstreeks gevolg van een valpartij.
cJaarlijks sterven 35.000 Nederlanders als direct gevolg van roken.
dWangs enthousiasme staat in schrille tegenstelling tot het scepticisme van professor Ma.
eIn scherpe tegenstelling tot PSV blijft AZ intussen met  een jonge groep de indrukwekkende statistieken aan elkaar rijgen.
Bijwoorden in voorzetseluitdrukkingen
Voorzetseluitdrukkingen worden maar zelden onderbroken door bijwoorden. Heel soms vinden we na het zelfstandig naamwoord een bijwoord, zoals bijvoorbeeld, dus, echter, misschien, ook, overigens en uiteraard.
7aDaarom werd Wienerberger voor de helft opgenomen in de boeken van Koramic, op basis dus van het controlepercentage.
bRiviervis werd in deze tijd in Rome beschouwd als het absolute armeluisvoedsel, in tegenstelling overigens tot zeevis.
cFC Utrecht is nu een toonbeeld van degelijkheid, met dank ook aan conditietrainer Druppers.
Achteropplaatsing van het tweede voorzetsel + complement
Een ander soort (zeldzame) ‘onderbreking’ van voorzetseluitdrukkingen vinden we in gevallen waarin de voorzetselconstituent een complement is van het werkwoord (of een vaste verbinding ermee vormt), zoals in combinaties als onder leiding staan van, in tegenstelling staan tot, aan de vooravond staan van, ten koste gaan van en in ruil krijgen voor. In die gevallen kan het tweede voorzetsel samen met het complement achteropgeplaatst worden, na het werkwoord in de tweede pool, zoals in (8b) en (9b).
8aDaarvoor reisde de stichting, die onder leiding van Henk Plein staat, zaterdag naar Waterland Art Garden.
bDe groep uit Paramaribo, die onder leiding staat van Raoul Mokkum, bestaat uit 12 zwemmers.
9a[W]e willen niet dat dat ten koste van de winkeliers gaat.
bChips, frieten, kroketten, pasta en pizza worden almaar populairder, wat ten koste gaat van de aardappel.
Voorzetseluitdrukkingen met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement
Soms heeft een voorzetseluitdrukking een voornaamwoordelijk bijwoord, zoals daar, hier of waar, als complement. Dit zien we bijvoorbeeld in (10), met de voorzetseluitdrukkingen in plaats van, naar aanleiding van, als gevolg van en ten opzichte van. Het voornaamwoordelijk bijwoord gaat dan direct aan het tweede voorzetsel in de voorzetseluitdrukking vooraf.
10aZe stopten met de cardio-training en gingen in plaats daarvan drie keer per week trainen met gewichten.
bDinsdag wordt herdacht dat Georg Friedrich Händel [...] 250 jaar geleden overleed. Naar aanleiding hiervan zendt Radio 4 tal van werken van deze componist uit.
cVerder kwam een vrouw door de wind ten val, als gevolg waarvan zij naar het ziekenhuis moest worden gebracht.
d[Je bent dan nog] zo ver van het einde dat ook ten opzichte daarvan maar heel langzaam vooruitgang merkbaar is.
Literatuur
  • (Villada Moirón 2005)
  • (Van der Horst 2010)
  • (Vranjes 2012)
  • (Hüning 2014)
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Maaike Beliën januari 2021
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 9,../../data/archief/ans2/e-ans/09/body.html;
    Interessante links