12.5.2.1.3 Overige uitheemse prefixen
In de voorgaande paragrafen hebben we reeds enkele uitheemse prefixen besproken,
zoals non-, ab- en
über-. Hieronder behandelen we nog een aantal
andere uitheemse prefixen.
De prefixen, of voorvoegsels, anti- en pro- worden in adjectieven gebruikt om een opvatting tegen dan wel
voor iets (een houding, land, volk, of ideologie) uit te drukken. Het procedé is
productief. Voorbeelden met anti- zijn:
1anti-autoritair, antidemocratisch, anti-Duits, antifascistisch, antiklerikaal, antimilitaristisch
Voorbeelden met pro- zijn:
2pro-actief, pro-Amerikaans, pro-democratisch, pro-Palestijns, pro-westers
Met een betekenis die vergelijkbaar is met die van anti- komt in een beperkt aantal adjectieven contra- voor:
3contrareformatorisch, contrarevolutionair, contraproductief
De van geografische namen afgeleide adjectieven van het genoemde type en de vormingen met pro- worden met een koppelteken gespeld. In de andere gevallen wisselt de schrijfwijze.
Ter aanduiding van een relatie tussen twee of meer landen, plaatsen, instellingen of mensen wordt
inter- met een adjectief verbonden. Inter- komt vooral voor bij uitheemse adjectieven,
maar het kan ook gecombineerd worden met inheemse adjectieven. Voorbeelden
zijn:
4interdisciplinair, interkerkelijk, interlokaal, intermenselijk, interuniversitair
In een aantal woorden uit het wetenschappelijke taalgebruik heeft inter- de betekenis 'gelegen, zich bevindend tussen', bijv.
5intercellulair (intercellulair vocht)
interglaciaal (een interglaciaal tijdperk)
interlineair (een interlineaire vertaling).
Enkele andere voorvoegsels van uitheemse oorsprong die met uitheemse (geleerde) woorden, maar soms ook met inheemse adjectieven verbonden kunnen worden, zijn extra-, para-, post-, supra- en trans-.
Het voorvoegsel extra- ‘buiten’ komt voor in adjectieven zoals:
Het gebruik van het voorvoegsel extra- moet onderscheiden worden
van het gebruik van het bijwoord
extra, dat ter
versterking van adjectieven in een adjectivische constituent voorkomt.
Zo betekent het aan het Frans ontleende adjectief
extraordinair '
buitengewoon', maar extra
ordinair (met
extra als
voorbepaling) betekent 'bijzonder ordinair'.
6extramuraal, extraparlementair, extraterritoriaal
Het voorvoegsel para- ('naast, boven') komt voor in woorden als:
7paramedisch, paramilitair, paranormaal
Het procedé is alleen productief bij uitheemse adjectieven.
Het voorvoegsel post- ('na, achter') komt voor met adjectieven van uitheemse origine zoals:
8postacademisch, postindustrieel, postkoloniaal, postmodern
Het procedé is niet productief bij inheemse adjectieven.
Het voorvoegsel supra- ('boven, over') komt in technische woorden voor, soms ook bij een inheems basiswoord, bijv.:
9suprageleidend, supranationaal, suprarationeel
Het voorvoegsel trans- ('door, over') komt voor bij adjectieven van uitheemse oorsprong zoals:
10transatlantisch, transcontinentaal, transcultureel, transoceanisch
Enkele confixen van uitheemse oorsprong die voorkomen bij (vooral uitheemse) adjectieven zouden ook als uitheemse voorvoegsels kunnen worden beschouwd, zoals multi- 'veel', poly- ‘veel’ en pseudo- ‘onecht’, bijv. in:
11multicultureel, multidisciplinair, multifunctioneel, multinationaal, multiraciaal
polyfunctioneel, polyinterpretabel, polytechnisch, polyvalent
pseudo-formeel, pseudo-klassiek, pseudo-intellectueel
Het confix pseudo- komt ook in combinatie met inheemse woorden voor, bijv.: pseudo-grappig, pseudo-links (in politieke zin), en pseudo-taalkundig.
Dergelijke gelede woorden met een uitheems beginconfix kunnen ook worden
gekwalificeerd als neoklassieke samenstellingen.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
| 3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
| 2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
| 2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |