Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
27.2.3 Samentrekking bij combinaties van samenstellingen
Verder lezen
1
Met inachtneming van de in [27.2.1] geformuleerde regels, zijn er weinig beperkingen op achterwaartse samentrekkingen van componenten van samenstellingen.
2a
Voorbeelden met substantivische samenstellingen zijn:
1Is het een drie- of een vierhoek?
2Je moet onderscheid maken tussen huis-, kerk- en schooltaal.
3Dit huis heeft evenveel bad- als studeerkamers.
4Cecilia heeft meer telefoon- dan kookboeken.
5Daar staan behalve flat- ook kantoorgebouwen.
6aMarco heeft in plaats van tulpen- narcissenvelden aangelegd.
bMarco heeft narcissen- in plaats van tulpenvelden aangelegd.
7aLiggen achter de tulpen- de narcissenvelden?
bLiggen de narcissen- achter de tulpenvelden?
Een uitzondering vormen de eigennamen. Samentrekkingen in eigennamen komen bijna uitsluitend voor als het aardrijkskundige namen zijn en als de restanten geografische posities noemen zoals noord, zuid, midden, enz., over en neder, hoog en laag, boven en beneden, enz. Voorbeelden:
8Noord- en Zuid-Jemen
9Oost- en West-Vlaanderen
10Over- en Nederasselt
11Hoog- en Laag-Soeren
Verder kunnen we nog de combinatie zon- en feestdagen vermelden. Samentrekking in namen van dagen (bijv. woens- en donderdag of zon- en maandagen) is ongebruikelijk.
2b
Voorbeelden met adjectivische samenstellingen zijn:
12De motoren zijn lucht- of watergekoeld.
13Ze kan moeilijk zowel bij- als verziend zijn.
14Er zijn evenveel zacht- als hardgekookte eieren.
15Die verf is eerder licht- dan donkergroen.
16Dieren kunnen behalve warm- ook koudbloedig zijn.
17Pieter fokt tegenwoordig kort- in plaats van langharige teckels.
18Je moet geen ultra- met infrasone trillingen verwarren.
Net als bij de substantieven geldt de beperking dat elementen van (oorspronkelijke) eigennamen moeilijk samengetrokken kunnen worden. Wel mogelijk is samentrekking in adjectieven die afgeleid zijn van de onder 2a genoemde aardrijkskundige namen, bijv. Oost- en West-Vlaams.
2c
Voorbeelden met samengestelde telwoorden zijn:
19Er zijn zalen voor twee- en zeshonderd personen.
20In vijf- en zesenzeventig hebben we mooie zomers gehad.
21Dat is nu al de zes- of zevenentwintigste patiënt.
22Ik verkoop even graag twintig- als tienduizend kaartjes.
23Er waren eerder drie- dan vierduizend mensen bij die voetbalwedstrijd.
24Sinterklaas komt dit jaar behalve op zes- ook op zeventien november in Nederland aan.
25De trainer heeft twee- in plaats van drieëntwintig spelers voor het WK geselecteerd.
26De lengte bedraagt twee- tot driehonderd meter.
2d
Voor werkwoordelijke samenstellingen geldt dat het tweede element (het eigenlijke werkwoord) van scheidbare werkwoorden (zoals in 27) weglaatbaar is, dat van niet-scheidbare (zoals in 28) in het algemeen niet. Voorbeelden:
27Je kunt niet tegelijk voor- en achterstaan!
28Hij zal die beproeving moeten door- en weerstaan.uitgesloten
Andere voorbeelden (met scheidbare werkwoorden):
29Een goed bestuurder moet zowel vooruit- als achteruitkijken.
30Ik weet niet of die klok voor- of achterloopt.
31Dit jongetje kan zich al even goed aan- als uitkleden.
32Veel wielrijders kunnen de Mont Ventoux beter af- dan oprijden.
33Je kunt een tv toch behalve aan- ook uitzetten?
34De stripteasedanseres begon zich tot teleurstelling van velen aan in plaats van uit te kleden.
35Ik geef altijd de voorkeur aan mee- boven tegenwerken.
Slechts in een enkel geval is samentrekking bij niet-scheidbare werkwoorden mogelijk, bijv. anti- en postdateren.
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Samenstellingen kunnen bestaan uit woorden die op zichzelf beschouwd ook weer samenstellingen zijn. Zo bestaat tuinbouwgebied uit tuinbouw + gebied, en tuinbouw weer uit tuin + bouw. Wordt een dergelijk woord gecombineerd met een gelijksoortige samenstelling waarmee het meer dan één deel gemeen heeft (bijv. landbouwgebied), dan zal uit het resultaat van samentrekking van deze woorden niet altijd ondubbelzinnig op te maken zijn wat er precies is samengetrokken. Immers:
iland- en tuinbouwgebieden
is in principe herleidbaar tot ii én tot iii:
iilandbouwgebieden en tuinbouwgebieden
iiilandgebieden en tuinbouwgebieden.
(Hierbij wordt nog afgezien van de mogelijkheid dat land- en tuinbouw hier als collectieve nevenschikking bedoeld is, en land- en tuinbouwgebieden dus 'gebieden waar zowel land- als tuinbouw beoefend wordt' zijn.) Hoewel landgebied een bestaand woord is, ligt de analyse als in ii duidelijk het meest voor de hand. Zo zal in de meeste gevallen de in principe bestaande dubbelzinnigheid wel door de context opgeheven worden. Waar dat niet zo is, valt samentrekking af of verduidelijking aan te raden.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links