21.8.3 Het verwijswoord
Verder lezen
1
Meestal kunnen anticiperende aanloopelementen
(zie
[21·8·2·1]) op de plaats van het verwijswoord komen, kunnen ze dit
vervangen. Vergelijk het volgende paar zinnen:
In zin 1b staat de naamwoordelijke
constituent die in 1a in de aanloop
stond, nu op de eerste zinsplaats. Dat is de plaats die dat in
1a bezette. Ook wanneer het
verwijswoord niet op de eerste zinsplaats maar in het middenstuk staat is
vervanging mogelijk. Naast zin 2a
staat dan 2b:
2
Als de aanloop uit een afhankelijke zin bestaat, is vervanging van het
verwijswoord door die afhankelijke zin niet steeds mogelijk. Met name
afhankelijke zinnen met een voor-pv (zinstype 1b) kunnen althans in de
standaardtaal niet op de plaats van het verwijswoord komen. Vergelijk de
zinnen 3a en
3b (met voor-pv) met de zinnen
4a en
4b (met voegwoord en achter-pv):
Anders geformuleerd: in de standaardtaal moet in zinnen als
3a een verwijswoord staan.
Weglating van dan, waarbij de afhankelijke zin op de eerste
zinsplaats komt te staan, behoort in dit geval tot informeel taalgebruik.
Tot formeel taalgebruik daarentegen behoort weglating van dan
zonder dat er in de rompzin inversie van onderwerp en persoonsvorm optreedt,
bijv.:
Anders dan in 3b blijft de
afhankelijke zin in 5b in de
aanloop staan. Zie voor meer voorbeelden van beide
gevallen
[10·3·8/3].
Vervanging van het verwijswoord is ook mogelijk als de aanloop uit een
betrekkelijke bijzin met ingesloten antecedent (met wie of
wat) bestaat. Die heeft immers ook een achter-pv, net als de
zinnen 4a en
4b. Naast
6a staat dus
6b:
Ook bij een dat- of een of-zin als onderwerpszin
of als lijdend-voorwerpszin bestaan beide mogelijkheden: zo'n zin kan zowel
aanloop - dan heeft hij een verwijswoord - als zinsdeel op de eerste
zinsplaats van de eigenlijke zin zijn. Enkele voorbeelden zijn:
Een als-zin als onderwerps- of lijdend-voorwerpszin kan
daarentegen alleen maar aanloop zijn; vergelijk met de zinnen
7 en
8:
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |