12.3.4.1.13 Samenkoppelingen met na
In alle samenkoppelingen waarin na optreedt, is de betekeniscomponent 'in ruimte of tijd volgend op' aanwezig. We onderscheiden een drietal subgroepen.
-
Een groep samenkoppelingen heeft alleen de hier al genoemde betekenis. Dit type is productief. Voorbeelden met een ruimtelijk betekeniselement zijn:1(iemand) nakijken, nalopen, naslepen, (iemand) naroepenHet werkwoord moet een beweging uitdrukken of een manier van kijken of roepen.Voorbeelden met een element van tijd in de betekenis zijn:2nabloeien, nabestellen, naklinken, nadruppelen.Op overeenkomstige wijze kan men ook samenkoppelingen vormen als nasputteren:3De motor sputterde nog wat na en begaf het toen helemaal.
-
Een tweede groep samenkoppelingen heeft een aanvullend betekenismoment 'controlerende activiteit'. Het procedé is productief. Voorbeelden zijn onder meer:4nagaan, nakijken, nalopen, nameten, narekenen, naspeuren, nazien.Met die betekenis zijn nalopen en nameten gebruikt in de volgende zinnen:5Ik heb het hele artikel nagelopen op foutjes.Alles wordt op de milliliter nagemeten.Het lijdend voorwerp is bij zulke werkwoorden beperkt tot een niet-levend voorwerp; vergelijk bijv. iemand nakijken ('achterna') met de motor nakijken. Een zin als6De dokter zal me wel eens nakijken.klinkt dan ook ironisch of relativerend.
-
Een aantal samenkoppelingen met na heeft een aanvullende betekenis 'imiterende activiteit'. Het procedé is productief. Gangbaar zijn onder meer:7napraten, natekenen, nazeggen, nazingenZo kun je ook nafluiten en nalopen maken, zoals in:8Ik zal het eerste stuk éénmaal spelen en dan fluit jij het na.9Je praat hem niet alleen na, je loopt hem zelfs na.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |