Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
5.9.3.2.vi Het gebruik van enig(e)(n), enkel(e)(n), wat, een paar, sommig(e)(n), deze(n) en gene(n)
Verder lezen
1
De onbepaalde voornaamwoorden (of equivalenten) enig(e)(n), enkel(e)(n), wat, een paar, sommig(e)(n), deze(n) en gene(n) worden niet-zelfstandig en zelfstandig gebruikt en kunnen naar personen en zaken verwijzen. Als ze zelfstandig gebruikt (zonder kwantitatief er) personen aanduiden met buitentekstelijke verwijzing, krijgen de woorden die op een -n kunnen eindigen, de n-vorm. Vergelijk:
1(Zie je die vissen daar?) Sommige zijn al dood.
2(Zie je die visclub daar?) Enkelen hebben nog niets gevangen.
3Enige hengelaars hadden al een visje verschalkt, maar sommige wachtten nog geduldig op de eerste beweging van hun dobber.
2a
Het onbepaald voornaamwoord enig(e)(n) behoort in de meeste gevallen tot formele taal. Het kan met enkel- en meervoudige substantieven gecombineerd worden; in het meervoud komt het ook zelfstandig voor (met of zonder kwantitatief er).
Met een enkelvoudig substantief (in de vorm enig bij een het-woord, enige bij een de-woord) verbonden (altijd zonder lidwoord of ander bepalend woord) heeft enig(e) twee verschillende betekenissen.
Alleen bij een niet-telbaar substantief kan enig(e) ' een kleine hoeveelheid van', 'een zekere mate van' betekenen. Voorbeelden:
4Enige tijd geleden heb ik hem ontmoet.formeel
5Hij bezit enig geld.formeel
6Met enige tevredenheid zag hij dat zijn tegenstander tekenen van vermoeidheid vertoonde.formeel
Bij enkelvoudige substantieven in het algemeen kan het altijd min of meer beklemtoonde enig(e) de betekenis hebben van 'welk(e) dan ook', 'een of ander(e)' (vergelijk ii en iii). Voorbeelden:
7Het is nu kouder dan in enige vorige winter.formeel
8Wie ooit in enig ziekenhuis gelegen heeft, weet dat het verplegend personeel overbelast is.formeel
9Heeft hij enig succes gehad met al zijn pogingen?
Het laatste voorbeeld zal met beklemtoond enig meestal opgevat worden als een vraag waarop een ontkennend antwoord wordt verwacht; de betekenis is dan 'Heeft hij welk succes dan ook (succes in een of andere vorm) gehad?'. De zin kan echter, met onbeklemtoond enig, ook gerekend worden tot de vorige betekeniscategorie en een neutrale vraag zijn: 'Heeft hij een zekere mate van succes gehad?'. Hetzelfde geldt voor een zin als:
10Bezit hij enig geld?
Dergelijke vragen kunnen tot de standaardtaal gerekend worden. In de praktijk van het taalgebruik maakt het vaak niet veel uit welke van de twee betekenissen men aan enig(e) hecht.
2b
In het meervoud duidt enige(n) niet-zelfstandig en zelfstandig een onbepaald maar niet te groot aantal of een geringe hoeveelheid aan van de zelfstandigheden waarnaar het verwijst. Het behoort tot formeel taalgebruik, maar komt regionaal (met name in België) ook buiten formeel taalgebruik voor. Voorbeelden:
11Er zijn enige gasten gekomen.formeel_regionaal
12Hij heeft er enige regels onder geschreven.formeel_regionaal
13 Enigen gaven de strijd al spoedig op, maar de meesten hielden vol.formeel_regionaal
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Behalve het onbepaald voornaamwoord bestaat er ook een adjectief enig, dat 'waarvan er maar één is' betekent en/of een positieve waardering uitdrukt, bijv.:
iHij is enig kind.
iiDat is de enige oplossing.
iiiBep vond 'Een zomerzotheid' een enig boek.
3
Het onbepaald voornaamwoord enkel(e)(n) kan niet-zelfstandig bij een enkelvoudig substantief voorkomen. Na een lidwoord of aanwijzend voornaamwoord betekent het 'weinige' en de naamwoordelijke constituent heeft dan meervoudige betekenis. Zo betekent een enkele keer ' heel zelden', 'een geïsoleerde keer'. Na het telwoord één en na geen heeft enkel(e) alleen een versterkende functie: één enkele keer betekent 'maar één keer', geen enkele minuut betekent 'niet één minuut'. Andere voorbeelden:
14Voor die enkele bezoeker die we kunnen verwachten, hoeven we niet de hele dag open te blijven.
15Met een enkel woord wist hij veel te zeggen.
In het meervoud wordt enkele(n) op dezelfde manier gebruikt als enige(n) en heeft het ook dezelfde betekenis. Het komt dan vooral in geschreven taal voor. Voorbeelden (vergelijk 16 met 11 boven):
16Er zijn enkele bezoekers gekomen.
17Hij heeft er enkele uren aan besteed.
18Enkelen bleven volhouden, maar de meesten hadden er gauw genoeg van.
In tegenstelling tot enige(n) kan enkele(n) ook voorafgegaan worden door het lidwoord de of een ander bepalend woord. De betekenis is in dit geval weer 'weinige'. Voorbeelden:
19Voor de/die enkele bezoekers die we kunnen verwachten, hoeven we niet de hele dag open te blijven.
20Zijn die enkele minuten je te veel?
21De enkelen die nog volgehouden hadden, waren blij toen de bel ging.
De combinatie van (niet-zelfstandig) enkel(e) met een voorafgaand lidwoord of een ander bepalend woord kan als een (complexe) determinator binnen een naamwoordelijke constituent gezien worden [14.4.5.1].
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Behalve het onbepaald voornaamwoord bestaat er ook een adjectief enkel, dat 'niet meervoudig' betekent, bijv.:
iEen enkele reis Utrecht.
iiWil je een enkele of een dubbele boterham?
4
Het onbepaald voornaamwoord wat kan determinator zijn bij meervoudige telbare en enkelvoudige niet-telbare substantieven. Verbonden met het kwantitatieve er kan het ook zelfstandig voorkomen. Het duidt een onbepaald maar niet te groot aantal of een kleine hoeveelheid aan. Het wordt meer in gesproken dan in geschreven taal gebruikt. Voorbeelden:
22Ik heb alleen wat vrienden uitgenodigd.
23Neem nog wat kaas.
Het voornaamwoord wat kan voorafgegaan worden door de bijwoorden
nogal, vrij, tamelijk, heel en aardig
[14.4.4.6/2] (zie voor de overeenkomstige mogelijkheden in de adjectivische constituent [15.3.1.1/2]). De betekenis van bijwoord + wat is dan 'vrij veel'. Voorbeelden:
24Boeken? Ik heb er nogal wat.
25Er is vrij wat uranium gevonden in Zichem.
26De heren hadden tamelijk wat alcoholische drank genoten.
27Er waren heel wat mensen.
28Er staan toch al aardig wat bomen in die nieuwe wijk.
5
De woordgroep een paar kan dezelfde syntactische functie vervullen en dezelfde betekenis hebben als enige(n), enkele(n) en wat. De woordgroep fungeert dan als determinator bij meervoudige telbare substantieven [14.4.4.4], of ze wordt zelfstandig verbonden met kwantitatief er. Voorbeelden:
29Er zijn een paar bezoekers gekomen.
30Daar heeft hij een paar artikelen over geschreven.
31Ik heb heel wat vrienden, maar ik heb er maar een paar uitgenodigd.
In een naamwoordelijke constituent ingeleid door het lidwoord de of een ander bepalend woord kan in de determinator paar voorkomen; het betekent dan opnieuw 'weinige' (vergelijk enkele(n) en zie ook [14.4.5.1]). Voorbeelden:
32Voor die paar bezoekers die we kunnen verwachten, hoeven we niet de hele dag open te blijven.
33Zijn die paar minuten je te veel?
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Anders dan wat het geval is bij enige , enkele en wat komen maat- en tijdaanduidende substantieven na het onbepaalde (een) paar in het enkelvoud (zie [7.1.4]). Vergelijk:
iaDaar heb ik een paar uur op moeten wachten.
bDaar heb ik enige/heel wat uur op moeten wachten.uitgesloten
iiaVind je die paar centimeter verschil nu zo belangrijk?
bVind je die enkele centimeter verschil nu zo belangrijk? ( als centimeter als meervoud wordt opgevat)
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Naast het hier besproken (een) paar bestaat het substantief (het) paar ' stel van twee'. Dat deze twee niet alleen semantisch, maar ook syntactisch verschillen, blijkt uit de volgende voorbeelden, waar in de (a)-zinnen het hier besproken (een) paar voorkomt, in de (b)-zinnen het substantief:
iaHier liggen een paar sokken.
bHier ligt een paar sokken.
iiaWil je sokken? Hier heb je er een paar.
bWil je sokken? Hier heb je een paar.
iiiaDie paar sokken hoef ik niet te hebben.
bDat paar sokken hoef ik niet te hebben.
6
In tegenstelling tot de tot nog toe in deze subparagraaf behandelde onbepaalde voornaamwoorden, kan sommig(e)(n) niet zelfstandig gebruikt met kwantitatief er voorkomen. Vergelijk:
34aIk weet niet precies hoeveel exemplaren ik heb, maar ik heb er wel enige/enkele/wat/een paar.
bIk weet niet precies hoeveel exemplaren ik heb, maar ik heb er wel sommige.uitgesloten
Dit hangt samen met de niet-kwantitatieve betekenis van sommig(e)(n), die te omschrijven is als 'bepaalde', 'zekere', 'van zekere soort'. Overigens is de betekenis 'een onbepaald maar niet te groot aantal' wel impliciet aanwezig, zodat vervanging van sommig(e)(n) door bijv. enig(e)(n) vaak wel mogelijk is. Verder is sommig(e)(n) vaak synoniem met zeker(e) (zie ii 1), bijv. in:
35aSommige bezoekers vroegen of de schilderijen te koop waren.
bZekere bezoekers vroegen of de schilderijen te koop waren.formeel
Zowel zeker(e) als sommig(e)(n) kunnen specifiek onbepaald zijn (zoals in de voorbeelden 35a en 35b); alleen sommig(e)(n) niet-specifiek onbepaald (zie de voorbeelden 36a en 36b):
36aOver duizend jaar zullen sommige mensen zich misschien afvragen waar wij ons druk over gemaakt hebben.
bOver duizend jaar zullen zekere mensen zich misschien afvragen waar wij ons druk over gemaakt hebben.uitgesloten
Het onbepaald voornaamwoord sommig(e)(n) wordt meestal niet-zelfstandig of zelfstandig in het meervoud gebruikt. Het komt echter ook wel eens voor bij niet-telbare enkelvoudige substantieven, om - min of meer contrastief - een bepaalde soort van de genoemde zelfstandigheid aan te duiden. Voorbeelden:
37Sommige bezoekers kunnen zo lastig zijn.
38Sommigen hebben het in dit ondermaanse nu eenmaal beter dan anderen.
39Van sommige potloden breekt steeds de punt af.
40Het is gek, maar sommige pijn is beter te verdragen dan andere.
41Sommig bier heeft een bittere nasmaak.
7
De combinatie deze(n) en gene(n) verwijst naar een onbepaald maar niet te groot aantal personen, en wordt alleen zelfstandig gebruikt. De betekenis is altijd specifiek onbepaald. De vorm zonder -n wordt als onderwerp gecombineerd met een enkelvoudige persoonsvorm, die met -n met een meervoudige. Voorbeelden:
42Dezen en genen van mijn vrienden hebben me aangeraden dit huis te kopen.
43Het tuinfeest is zeker al begonnen: ik zie tenminste al deze en gene op het grasveld.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links