14.4.2 Soorten determinatoren
Verder lezen
1
Een determinator kan atomair en complex zijn. Voorbeelden van
atomaire determinatoren zijn:
1het
hobbelpaard
2sommige
vragen
3drie
medewerkers
Voorbeelden van complexe determinatoren zijn:
4de eerste twee
reacties
5vier van de vijf
tulpen
6al die
fietsen
We spreken van een
complexe determinator als er verschillende elementen tegelijk
aanwezig zijn die op verschillende posities
in de determinator staan. Binnen de determinator onderscheiden
we namelijk vier posities. Van links naar rechts zijn dat: een positie voor
kwantiteitsaanduidende elementen
(bijv. alle in alle kinderen), een positie
voor determinerende elementen
(bijv. het lidwoord de in de kinderen), een
positie voor adjectivische elementen (bijv. aardigste in
de aardigste drie kinderen) en een positie voor
kwantiteitsaanduidende elementen zoals telwoorden (bijv. drie
in de eerste drie kinderen).schema 14.
5 geeft een globaal overzicht van de mogelijke elementen in de
verschillende posities van de determinator.
schema 14.5: De verschillende posities binnen de determinator.
determinator | |||
1ste positie | 2de positie | 3de positie | 4de positie |
kwantiteitsaanduidende elementen | determinerende elementen | adjectivische elementen | kwantiteitsaanduidende elementen |
De verschillende
determinatorelementen noemen we
ook kortweg determinatoren. Dat betekent dus dat zowel de abstracte
categorie als de concrete invulling daarvan als 'determinator' aangeduid
wordt.
2
De determinatorelementen hebben van rechts naar links een toenemend bereik.
Wat we daarmee bedoelen proberen we aan de hand van een voorbeeld duidelijk
maken:
7[al [mijn [drie
[kinderen]]]]
Het bereik noemen we datgene waar
een determinator betrekking op heeft. Van voorbeeld
7 zeggen we dat drie
betrekking heeft op kinderen; kinderen valt onder
het directe bereik van drie. Het determinatorelement
mijn heeft betrekking op drie kinderen;
drie kinderen valt dus onder het bereik van
mijn. Anders gezegd: mijn staat in de positie
links van drie en heeft zodoende een groter bereik dan
drie, dat alleen betrekking heeft op kinderen. In
7 heeft al het
grootste bereik van alle determinatoren. Het staat het meest links en heeft
betrekking op alles wat er rechts van staat, namelijk mijn drie kinderen. We zeggen dan ook dat mijn drie kinderen
onder het bereik van al valt.
3
Men moet goed voor ogen houden dat de verschillende
posities die hier onderscheiden
worden, abstracte plaatsen zijn, die we gebruiken om de beschrijving van de
structuur te vergemakkelijken. In een concrete constituent hoeven niet
altijd alle (abstracte) plaatsen concreet met elementen gevuld te zijn. Het
is zelfs mogelijk dat geen enkele positie gevuld is; dat is het geval als
alleen de kern van een naamwoordelijke constituent aanwezig is, bijv.
kinderen in 7. We
spreken dan van een
lege determinator. schema 14.6 geeft voorbeelden van de wijze waarop de verschillende posities
al dan niet concreet gevuld kunnen zijn.
schema 14.6: Voorbeelden van
determinatorelementen in verschillende posities.
determinator | kern | |||
1 | 2 | 3 | 4 | |
- | - | - | - | kinderen |
- | - | - | drie | kinderen |
- | mijn | - | drie | kinderen |
al | mijn | - | drie | kinderen |
In het navolgende bekijken we met welke elementen de verschillende posities
gevuld kunnen worden. Om praktische redenen worden de posities behandeld in
de volgorde: tweede, eerste, vierde en derde positie. Aan het eind wordt
in
[14.4.7] bij wijze van samenvatting schema 14.6 (samengevoegd met schema 14.5)
herhaald, gevuld met meer concrete voorbeelden.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |