2.4.8.7.i Temporele functies
Verder lezen
1
Het imperfectum is een werkwoordstijd waarbij de werking en het
referentiepunt vóór het spreekmoment liggen, ter weergave van handelingen
of werkingen in het verleden die als niet voltooid, respectievelijk
voortdurend worden voorgesteld. Met de
in
[2.4.8.2/i] gebruikte symbolen kan dit als volgt weergegeven worden:
w, r - s
Voorbeelden zijn:
1Berend kwam
die avond nog laat bij ons
langs.
2De trein
vertrok precies op tijd.
Ter uitdrukking van een voltooide handeling in het verleden dient het
perfectum
(zie
[2.4.8.4/ii]); men vergelijke:
3Berend is
die avond nog laat bij ons
langsgekomen.
4De trein is
precies op tijd vertrokken.
2
Dikwijls worden imperfectum en perfectum afwisselend gebruikt; in dat
gebruik zijn wel enkele tendenties te onderscheiden.
Het perfectum vermeldt feiten, het imperfectum geeft een beschrijving.
Vergelijk:
5Gisteravond
ben ik naar de bioscoop geweest.
Er waren niet veel mensen, zeker omdat het zulk mooi
weer was. Het was erg warm in de
zaal. Er viel zelfs iemand
flauw.
In de eerste zin van 5 wordt een feit vermeld. De
andere zinnen geven een beschrijving van de situatie waarin dat feit plaatsvond. Een ander
voorbeeld is:
6(Situatie: Jantje (=
b) komt huilend naar zijn moeder (= a).) A: Wat
is er gebeurd, mannetje? (vraag
naar een feit) B: Ze hebben me
gestompt. (noemen van een feit) A: Waarom? B: Nou, we
zaten op de stoep (beschrijving) en ik
zei niks (beschrijving) en toen
hebben ze me gestompt.
(feit)
Vooral in deze categorie is het soms moeilijk de gebruiksmogelijkheden van perfectum en
imperfectum tegen elkaar af te grenzen. In een wat langere taaluiting bestaat de neiging het
perfectum te gebruiken voor de belangrijke elementen, het imperfectum voor bijkomstigheden,
maar daartussen is niet altijd een grens te trekken. Zo is de laatste zin van 5 met een perfectum heel goed mogelijk:
7(...) Er is
zelfs iemand flauwgevallen.
Het 'flauwvallen' wordt dan als een nieuw (belangrijk) feit naar voren gehaald. Ook kan in het
laatste deel van de laatste zin van 6 wel een
imperfectum gebruikt worden:
8(...) en toen
stompten ze me.
Het 'stompen' wordt dan een onderdeel van de situatiebeschrijving. In de typisch beschrijvende
zinnen van 5 (Er waren niet veel
mensen, zeker omdat het zulk mooi weer was. Het was erg warm in de
zaal) en 6
(Nou, we zaten op de stoep en ik zei niks) is het
gebruik van het perfectum echter ondenkbaar.
Het imperfectum wordt soms gebruikt waar men op grond van het bovenstaande
het perfectum zou verwachten (eerder dan het omgekeerde). Ten dele betreft
dit min of meer vaste formules:
9Heden
overleed, na een langdurig ziekbed, onze vader,
schoonvader en grootvader in de leeftijd van 71 jaar.
10Er was
eens een jongetje dat Klein Duimpje heette. (begin van een
sprookje)
Vergelijk met 10 bijv.:
11Er is eens
iemand geweest die dit schilderij met een mes
beschadigd heeft.
Ten dele gaat het om gebruikswijzen die niet tot de standaardtaal behoren,
maar formeel-archaïsch zijn:
12Waar zoveel
eensgezinden samenkwamen, daar sterft de
haat.formeel
13Al wat men
eens genoot, gaat nooit voorbij.formeel
In de standaardtaal zouden in deze zinnen perfectumvormen
(samengekomen zijn, respectievelijk genoten heeft) gebruikt zijn.
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Ook in moderne teksten wordt het imperfectum wel gebruikt op een manier
die niet met deze regels in overeenstemming is. Het volgende voorbeeld
stamt uit journalistiek taalgebruik:
iKrachtige steun
kregen b & w van de
heer Posthumus Meyes, des te krachtiger, omdat hier naast het raadslid
ook de architect met ervaring inzake ziekenhuisbouw het woord
voerde. De heer Meyes bouwde
het Groot Diaconessenziekenhuis en rekende uit dat
het afwijkend voorstel heel duur komt.
Hier zijn de imperfectumvormen kregen, voerde
en rekende normaal gebruikt: ze kunnen geacht worden tot de
beschrijving van de situatie te behoren. Het woord bouwde
hoort daar echter zeker niet toe; voor de vermelding van het hier
bedoelde nieuwe feit had heeft (indertijd) gebouwd
gebruikt moeten worden.
Ook in ondertitels van films doet dit verschijnsel zich voor, misschien
omdat het hier vaak vertalingen uit het Engels betreft, misschien ook
omdat de vormen van het imperfectum korter zijn dan die van het perfectum.
In ieder geval is:
iiIk
doodde hem.uitgesloten
bijvoorbeeld als antwoord op de vraag 'Wat heb je gedaan?' (en
waarschijnlijk als vertaling van 'I killed him') als in strijd met de
regels van het Nederlands te beschouwen.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
| 2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
| 2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |