Als woorden eenmaal gevormd zijn, kunnen ze gaan behoren tot de woordvoorraad van de gemeenschap van gebruikers van het Nederlands, de woordenschat van het Nederlands. Deze woordenschat is het geheel van de bestaande woorden van het Nederlands, ook wel omschreven als de verzameling van lexicale conventies van de Nederlandse taalgemeenschap. Als een woord wordt opgenomen in die woordenschat, spreken we van de lexicalisatie van dat woord.

De term ‘lexicalisatie’ wordt ook wel gebruikt om aan te geven dat een woord een onvoorspelbare eigenschap heeft.

De individuele taalgebruiker kent een deel van die woordenschat en maakt er gebruik van in taalproductie en taalperceptie. Daarnaast kan een taalgebruiker ook zelf woorden maken, en nieuwe, nog onbekende woorden interpreteren, dankzij diens kennis van de patronen die ten grondslag liggen aan de bestaande woorden.

Waarom hebben we nieuwe woorden nodig? Een belangrijke functie is het creëren van nieuwe mogelijkheden om iets te benoemen. Omdat er bijvoorbeeld eind 2019 een nieuw virus opdook, hadden we er een nieuw woord voor nodig, een samenstelling: coronavirus.

Er is ook een coronawoordenboek  met nieuwe woorden in verband met corona.

Nieuwe woorden worden onder meer geregistreerd door het Instituut voor de Nederlandse Taal . Ook in de Taalbank  vind je veel informatie over nieuwe woorden.

Soms worden nieuwe woorden alleen maar gecreëerd om dingen kort te kunnen zeggen. Ze komen bijvoorbeeld voor in nieuwsberichten zoals het woord snotneusbeleid in: Schooldirecteur over het snotneusbeleid: "Fijn, maar er zijn ook zorgen”. Snotneusbeleid houdt in dat kinderen met snottebellen en neusverkoudheidsklachten niet langer geweigerd kunnen worden door een kinderopvang. Zulke ad hoc gecreëerde woorden is meestal geen lang leven beschoren, het zijn vaak eendagsvliegen.

Een andere vorm van beperkt gebruik van nieuwe woorden vinden we in het volgende voorbeeld. In een rouwadvertentie werd de overledene omschreven als grapjesopa.

Trouw 26.01.2021.

Zo’n woord wordt slechts door een beperkte groep taalgebruikers, zoals een familie, gebruikt. Woorden kunnen dus een ‘incrowd’ karakter hebben.

Woordvorming kan ook helpen om te variëren in woordkeuze, zonder dat er een duidelijk betekenisverschil is. Zo kunnen we zeggen: “Het is verstandig te vaccineren”, maar ook: “Vaccinatie is verstandig”. En naast de woordgroep koninklijk huis met het adjectief koninklijk kunnen we ook de samenstelling koningshuis gebruiken.

Woordvorming speelt een belangrijke rol in framing, het creëren van een bepaald denkraam waarbinnen over zaken wordt gesproken door middel van taalkeuzes. Framing speelt een belangrijke rol in politieke en maatschappelijke discussies, en daarbij kunnen specifieke woorden gebruikt worden. Wie tegen subsidie door de overheid is, spreekt van subsidieslurpers, subsidieverslaving en een subsidie-infuus. Wie de managementcultuur in de gezondheidszorg wil bekritiseren spreekt van een stopwatchcultuur en een afvinkcultuur. Wie tegen de bio-industrie is, karakteriseert kippenhokken als legbatterijen. Een criticus van de hypotheekrenteaftrek kan deze aanduiden als villasubsidie. En Nederland kan worden gekarakteriseerd als een bananenmonarchie (analoog aan bananenrepubliek) door critici van een zich misdragende Nederlandse overheid.

Zie Van Santen (2010), De Jong (2012), De Bruijn (2019).

Er zijn ook maatschappelijke bewegingen die het gebruik van bepaalde woorden afraden omdat deze een verkeerd frame zouden oproepen. Zo vinden we de aanbeveling “Spreek niet over personen en bevolkingsgroepen in termen van natuurverschijnselen, zoals vluchtelingenstroom”.

Zie de brochure Waarden voor een nieuwe taal .

Woordvorming kan tenslotte ook stilistische effecten teweeg brengen. Het uitbundig gebruik van neologismen vinden we vooral in literatuur aan het eind van de 19e eeuw. Dit wordt ‘écriture artiste' genoemd.

Zie Bel (1993).

Zo vinden we in De kleine republiek van Lodewijk van Deyssel talloze nieuwe samenstellingen zoals:

Van Deyssel maakt in zijn schrijfstijl dus gebruik van bestaande woordvormingsprocessen om een bepaald stilistisch effect te bereiken. De dichter Herman Gorter maakte in zijn gedicht Mei (1889) gebruik van honderden neologismen, zoals akkervogels, kleurezweven, gehuiver, gebekerte, toverig en heendonkeren.

Bron: Martin (1971).

In hedendaagse poëzie vind je ook opmerkelijke nieuwe woorden, zoals de woorden chlorisch, gemaanlandschapt en terpentijnig in de poëzie van Jens Meyen in Xenomorf.

Bron: Neerlandistiek.nl .