1.5.1 Klankvariatie op woordniveau
In verbonden spraak kunnen woorden verschillende klankvarianten hebben. Zo kan
een klinker worden veranderd, verkort, gereduceerd tot een sjwa, en worden
weggelaten. Het effect van deze processen kan worden geïllustreerd door de
volgende reeks mogelijke fonetische vormen van het woord banaan met de
canonieke vorm banan:
1[baˈnan],
[bɑˈnan],
[bəˈnan],
[bnan]
Medeklinkers kunnen worden weggelaten. Dat geldt met name voor de n en de t
zoals in de woorden lopen en kastje; in kastje kunnen ook
de gepalataliseerde s en de j samensmelten tot één medeklinker.
2lopen [lopən] , [lopə]
kastje [kɑstjə]
, [kɑsjə], [kɑʃə]
De fonetische vorm van frequent gebruikte woorden kan ook fors worden gereduceerd
door zowel klinkers als medeklinkers weg te laten. Een voorbeeld is de uitspraak
van het woord natuurlijk als [tyk],
en van het woord eigenlijk als
[ɛik]. Door hun hoge gebruiksfrequentie worden zulke fonetische vormen toch
herkend als de ermee bedoelde woorden.
Zie Ernestus et al. (2002).
De mogelijke variatie in de fonetische vorm van een woord kan naast het
articulatiegemak ook het perceptiegemak verhogen. De invoeging van een sjwa in
consonantclusters in woorden als
hoorn [horən],
film [fɪləm] en
arm [ɑrəm] zorgt ervoor dat
de afzonderlijke consonanten r,
l en
n, m
gemakkelijker waar te nemen zijn.
Zie Van Donselaar et al. (1999).
Ook worden hierdoor consonantclusters vermeden, waardoor ook de
articulatie-inspanning minder wordt. In clusters van medeklinkers kunnen overgangsklanken gehoord worden, een effect
van coarticulatie, waardoor woorden als kamt en
kampt beide klinken als [kɑmpt]: tussen de m en de t van
kamt lijkt dan een overgangsklank [p] ingevoegd te worden. In een
woord als langs kan evenzo een overgangsklank [k] worden ingevoegd tussen
de ŋ en de s.
Medeklinkers kunnen variëren voor wat betreft de mate van stembandtrilling en de
articulatieplaats, onder invloed van de aangrenzende medeklinkers in een woord
of woordgroep. In het woord tandpasta, met de canonieke vorm [tɑntpɑsta]
wordt de n als [m] uitgesproken als deze ten gevolge van het weglaten van de
slot-t van tand direct voor een p komt te staan; de
articulatieplaats wordt dan labiaal in plaats van alveolair: [tɑmpɑsta].
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | oktober 2020 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html; |