Bij het groepsvormend werkwoord gaan kunnen we twee hoofdtypen onderscheiden, die verschillen in het al dan niet aanwezig zijn van het betekeniselement 'zich verplaatsen'.

Het is van belang hierbij in het oog te houden dat een zin die uit dezelfde woorden bestaat tot verschillende (sub)types kan behoren.

Zo betekent het gaat regenen in de hierboven gegeven zin 7: 'het begint te regenen' (type [b][1]). Deze interpretatie is daarentegen zo niet onmogelijk, dan toch zeer onwaarschijnlijk in een voorbeeld als:

Werkwoorden die een weersgesteldheid uitdrukken, worden als ze op de toekomst betrekking hebben, bij voorkeur met gaan geconstrueerd. In gevallen als geïllustreerd door 9 kan weliswaar een geleidelijke overgang naar het genoemde weertype bedoeld worden, maar dat is beslist niet noodzakelijk. Bij de gebruikelijke korte mededelingen over het weer van de volgende dag bedoelt men meestal dat het een bepaald soort weer zal zijn (type [b][2]), niet zal worden (type [b][1]). Ook een zin als 10 kan zowel tot type [b][1] als tot type [b][2] gerekend worden:

Wil men hiermee zeggen dat de maatschappij zich in het beginstadium van een proces ('een ruimer beroep doen op de kapitaalmarkt') bevindt, dan behoort de zin tot type [b][1]; gaat het alleen om een toekomstige handelwijze, dan is het een voorbeeld van type [b][2].

Een zin die tot type [a] en type [b][2] kan behoren (type [b][1] is hier minder goed denkbaar), is bijv.:

Gezegd van iemand die op het punt staat met zijn racefiets naar het zuiden te vertrekken, behoort dit voorbeeld tot type [a] (verplaatsingsbetekenis); gezegd van iemand die pas een jaar later aan het genoemde evenement zal deelnemen, behoort de zin tot type [b][1] (futuraal; al is een (toekomstige) verplaatsing natuurlijk geïmpliceerd).

Iets dergelijks geldt voor:

Begeeft de spreker zich tijdens het uitspreken van deze zin bijv. van zijn studeerkamer naar de keuken, dan behoort de zin tot type [a]; blijft hij waar hij is, dan is gaan uitsluitend futuraal (type [b][2]).

Voorbeelden waar de uitsluitend futurale betekenis (type [b][2]) de enig mogelijke of meest voor de hand liggende is (vergelijk 13 met 10 en 14 met 11):

Het futurale gaan wordt soms bij voorkeur gebruikt bij werkwoordelijke aanvullingen met een bepaalde betekenis. Daartoe behoren de onder 2 al genoemde werkwoorden die een weersgesteldheid uitdrukken. Voorwaarde voor het gebruik van deze werkwoorden in zinnen als 9 is wel, dat het op het moment waarop de zin wordt uitgesproken, niet regent, sneeuwt, enz. (anders zegt men: Het blijft regenen/sneeuwen, enz.). Er wordt dus een verandering van toestand uitgedrukt, wat ook geldt voor de zo aanstonds te noemen werkwoorden.

Omdat het hier gaat om een overgang van de ene toestand naar de andere, is er dus een zekere overeenkomst met de 'overgangsbetekenis' van type [b][1]>; vandaar dan ook dat er gesproken wordt van twee subtypes die tot één hoofdtype behoren. De 'geleidelijke overgang' van [b][1] is echter duidelijk te onderscheiden van de 'verandering van toestand' van [b][2].

Een andere categorie werkwoorden die een verandering van toestand uitdrukken en die, wanneer ze op de toekomst betrekking hebben, bij voorkeur met gaan geconstrueerd worden, zijn werkwoorden die een verandering van status, werkkring, woonplaats en dergelijke aanduiden, zoals afstuderen, trouwen, (van betrekking) veranderen, verhuizen. Voorbeelden:

Voor de hier genoemde categorieën werkwoorden geldt dat gaan + infinitief de normale toekomstaanduider is, en dat presens en vooral futurum duidelijk minder gebruikelijk zijn.

In het algemeen komt het futurale gaan meer in gesproken dan in geschreven taal voor. Ook heeft het in het Belgische Nederlands (vooral in West-Vlaanderen) meer mogelijkheden dan in het Nederlands dat in Nederland gangbaar is; de hieronder als ' regionaal' gekenschetste voorbeelden behoren tot eerstgenoemde taalvariëteit.

In de standaardtaal kan gaan als groepsvormend werkwoord niet verbonden worden met hebben, zijn, gaan (inclusief afleidingen en samenstellingen), een hulpwerkwoord van modaliteit, (be)horen, dienen en durven, terwijl futurum en presens van die werkwoorden wel gebruikt kunnen worden. Vergelijk:

Uit het bovenstaande volgt dat zullen niet tot de werkwoordelijke aanvulling van gaan kan behoren. Het omgekeerde is wel mogelijk. Vergelijk:

Het ligt voor de hand in 29a zal op te vatten als toekomst-aanduider en gaan als werkwoord dat het inchoatief aspect aangeeft. In 30a kunnen zal en gaan allebei moeilijk anders dan als toekomst-aanduiders geïnterpreteerd worden. Dit pleonastisch gebruik van futurum en gaan met infinitief is bepaald niet ongewoon te noemen. Enkele andere voorbeelden:

Als voor de uitdrukking van een toekomstige werking zowel het futurale gaan (type [b][2]) als het presens en/of het futurum bruikbaar zijn, bestaat er meestal een - vaak moeilijk te omschrijven - betekenisverschil tussen deze uitdrukkingsmogelijkheden. Zeer in het algemeen is dit betekenisverschil weer te geven in termen van 'onzekerheid' en 'zekerheid'. Uiteraard is de toekomst per definitie nog niet zeker, maar de manier waarop men (zich) de toekomst voorstelt kan meer of minder zeker zijn. Geringere zekerheid wordt dan uitgedrukt door zullen, dat immers modale (bij)betekenissen kan hebben (vergelijk [18.5.4.4/iif]); grotere zekerheid door het presens en gaan + infinitief.Vooral aan vragende zinnen is dit te demonstreren. Vergelijk:

Wie 35a uitspreekt, verkeert in onzekerheid over Hans' activiteiten van de volgende dag; op de gestelde vraag lijkt niet direct een antwoord mogelijk (tenzij: Ik weet het niet.). Wie 35b zegt, vraagt om informatie over deze activiteiten; de vraag suggereert dat er een (eenvoudig) antwoord mogelijk is.

Vergelijk verder:

Zin 36a is van communicatief standpunt gezien geen 'echte' vraag: de spreker uit zijn onzekerheid, verwacht geen antwoord. Mits aan een ander gevraagd (bijv. aan een chef) is 36b wel een normale vraag om informatie, waarop in en antwoord 'zekerheid' gegeven kan worden. Hetzelfde geldt mutatis mutandis voor 37b. Zin 37a is geen zeer voor de hand liggende uiting; als parafrase is mogelijk 'Ik vraag me af hoe jij je morgen zult gedragen', wat ook weer onzekerheid weergeeft.

Andere nuances van (on)zekerheid komen voor in de volgende zinsparen, zoals moge blijken uit de toegevoegde contexten en parafrases:

In niet-vragende zinnen zijn dergelijke betekenisverschillen meestal minder duidelijk of zelfs praktisch afwezig. Vergelijk:

Al deze voorbeelden zijn uiteraard uitsluitend futuraal bedoeld. Toch zullen veel taalgebruikers in de (a) -zinnen (met het futurum) een modale nuance onderkennen, die in overeenstemming is met het hierboven uiteengezette betekenisverschil tussen het futurum enerzijds en het presens en gaan + infinitief anderzijds. Het futurum wordt dan ook het meest gebruikt in de voorzichtiger en meer genuanceerd geformuleerde geschreven taal, terwijl het presens en gaan + infinitief meer voorkomen in de directere gesproken taal.