ANS | 20.6.3.3 Een afhankelijke zin (voorzetselvoorwerpszin)

20.6.3.3 Een afhankelijke zin (voorzetselvoorwerpszin)

Verder lezen

Als een afhankelijke zin als voorzetselvoorwerp fungeert, staat gewoonlijk (maar zie onder 2) het voorzetsel in de rompzin en vormt het met er een voornaamwoordelijk bijwoord, dat dienst doet als voorlopig voorzetselvoorwerp. Vergelijk (het voorlopig voorzetselvoorwerp is gecursiveerd; de afhankelijke zin is voorzetselvoorwerpszin):

1aDenk erom dat je niemand overslaat.

bDenk om dat je niemand overslaat.uitgesloten

2aIk ben er bang voor dat ze het niet zal halen.

bIk ben bang voor dat ze het niet zal halen.uitgesloten

Andere voorbeelden:

3Ze rekende erop dat Karel haar niet in de steek zou laten.

4Ik twijfel eraan of het feest nu nog wel door zal gaan.

5Ik zou ervan schrikken als je dat deed.

6Hij verlangde er al een hele tijd naar (om) eens een week lang niets te hoeven doen.

7Ze verbaasde zich erover hoe prachtig de hele natuur geordend was.

8Ik was ervan overtuigd: Karel kon alles bereiken wat hij wilde.

9Anton twijfelde er niet aan, of Ina Damman zou die dag voorbijkomen.

Meestal gaat de rompzin aan de afhankelijke zin vooraf, maar een zin met achter-pv (een bijzin) kan ook gevolgd worden door de rompzin (de afhankelijke zin staat dan in de aanloop van de samengestelde zin), bijv.:

10Dat je groot gelijk hebt, daar ben ik van overtuigd.

Het voornaamwoordelijk bijwoord is in zo'n geval eigenlijk herhaald voorzetselvoorwerp (vergelijk [20.11]).

Meermalen is in samengestelde zinnen met een voorzetselvoorwerpszin helemaal geen voornaamwoordelijk bijwoord aanwezig. Zo zijn naast elkaar mogelijk:

11aIk ben er bang voor dat ze het niet zal halen.

bIk ben bang dat ze het niet zal halen.

12aIk ben er benieuwd naar of ze wat gevangen hebben.

bIk ben benieuwd of ze wat gevangen hebben.

13aIk schaam me erover dat ik daar niet aan gedacht heb.

bIk schaam me dat ik daar niet aan gedacht heb.

Dit komt ook voor bij beknopte bijzinnen. Vergelijk:

14aHij is er altijd maar bang voor om te vallen.

bHij is altijd maar bang om te vallen.

15aWe zijn er graag toe bereid (om) haar te helpen.

bWe zijn graag bereid (om) haar te helpen.

16aIk ben ertoe geneigd (om) dit te geloven.

bIk ben geneigd (om) dit te geloven.

Een enkele keer is een constructie zonder voornaamwoordelijk bijwoord gewoner dan een met, bijv. bij de werkwoorden aarzelen en schromen:

17Aarzel niet een beroep op mij te doen.

In sommige gevallen zijn samengestelde zinnen van dit type zonder voornaamwoordelijk bijwoord niet voor iedereen aanvaardbaar. Dit geldt bijv. voor de volgende (b)-zinnen. Tegen zulke zinnen hoeft echter geen bezwaar gemaakt te worden.

18aIk twijfel eraan of het feest nu nog wel door zal gaan.

bIk twijfel of het feest nu nog wel door zal gaan.

19aWe zijn ervan overtuigd dat ze zal slagen.

bWe zijn overtuigd dat ze zal slagen.

20aWe zijn er nieuwsgierig naar of ze wat gevangen hebben.

bWe zijn nieuwsgierig of ze wat gevangen hebben.

Opmerking

Verdieping

Opmerking

Het gebruik van al dan niet gesplitste voornaamwoordelijke bijwoorden en de plaats daarvan in zinnen als de bovenstaande (bijv. er bang voor naast ervan overtuigd) wordt (mede) bepaald door de regels van de woordvolgorde; zie hiervoor [21.5.3].

Literatuur

bij [20.6]: Duinhoven [1989], Hadderingh [1992], De Meersman [1986], Paardekooper [1986], Perridon [1991], Schermer-Vermeer (1988a; 1990; 1991b), Van den Toorn (1971b), Zwaan [1972]

ANS

Taalportaal

Taaladvies

versie	redacteur(en)	datum	opmerkingen
2.1		januari 2019	Automatische conversie van ANS 2.0
2.0	W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn	1997

Woordenboeken

Corpora en lexica

Overige bronnen