16.3.3 Bijzinnen
Verder lezen
De graadaanduidende of versterkende bijwoorden
zo, voldoende
en te kunnen als
nabepaling een zogenaamde bijzin van graadaanduidend gevolg bij zich
krijgen. Deze bijzin kan ingeleid worden door de voegwoorden
dat of om (bij beknopte bijzinnen) of de
voegwoordelijke uitdrukking dan dat
(vergelijk
[10.3.6]). De aldus opgebouwde bijwoordelijke constituent is altijd
discontinu en wordt als een omsluitende bepaling gebruikt, bijvoorbeeld bij
een (ander) bijwoord:
1(Het bevindt zich) te [veraf]
dan dat we het zouden kunnen
zien.
2(Ze zegt het) zo [vaak]
dat ik het niet meer hoor.
3(Hij liegt) te [dikwijls]
om veel belang aan z'n woorden te
hechten.
De bijwoordelijke constituent bestaande uit te/zo + bijzin is
hier dus deel van een grotere bijwoordelijke constituent. Te/zo
+ bijzin kan echter ook omsluitende bepaling zijn bij een niet-attributief
gebruikt adjectief of bij de onbepaalde telwoorden veel en
weinig. De bijwoordelijke constituent is dan respectievelijk
deel van een adjectivische constituent en van de determinator binnen een
naamwoordelijke constituent, bijv.:
4(De kast was) te [hoog]
dan dat we er zonder stoel bij
konden.
5(Ze is) zo [dom] dat ze
niet eens tot tien kan tellen.
6(Hij vond het varken) te [vet]
om te slachten.
7(Ze is nooit) te [beroerd]
om te helpen.
8(Hij heeft) te [weinig] (goede
cijfers) om de eerste keer al te kunnen
slagen.
Ook bij het bijwoord
genoeg kan een bijzin
van graadaanduidend gevolg voorkomen. Doordat genoeg achter
het adjectief geplaatst moet worden, kunnen we hier echter niet van een
omsluitende bepaling spreken bijv.:
9(Hij was) [snel] genoeg om
tijdig weg te komen.
De bijzin van graadaanduidend gevolg staat in de regel los van de (grotere)
constituent waar hij deel van uitmaakt:
10(Grootvader was) te [oud] (geworden)
om nog lange wandelingen te
maken.
In de andere voorbeelden hierboven volgt de bijzin slechts schijnbaar op
het kernwoord dat omsloten is. Vergelijk bijvoorbeeld respectievelijk met
2 en
9:
Voor de precieze plaatsing van zulke bijzinnen zie
men
[21.7.3.1/2].
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |