Als een groepsvormend werkwoord dat een infinitief met te of een infinitief zonder te als aanvulling heeft, in een voltooide tijd gezet wordt - voorzover dat mogelijk is -, dan verschijnt dat groepsvormende werkwoord in de regel niet in de gedaante van een voltooid deelwoord, maar van een infinitief. Die infinitief wordt vervangende infinitief genoemd (= 'infinitivus pro participio'). Hieronder volgen voorbeelden van het verschijnsel. (Voor een overzicht van de mogelijke combinaties zie men [18.5.3] en [18.5.4], in welke laatste subparagraaf ook de weglaatbaarheid van te aan de orde komt.) In de voorbeelden staan de bedoelde groepsvormende werkwoorden in de (a) -zinnen in een onvoltooide tijd, in de overige zinnen in een voltooide tijd. In de (c) -zinnen is de vervangende infinitief gecursiveerd.

Het groepsvormende werkwoord zijn dat met een infinitief zonder te aangevuld wordt, krijgt in de voltooide tijden nooit zijn, maar altijd de vorm wezen als vervangende infinitief, bijv.:

Door het gebruik van de spreektaalvorm wezen is de constructie in 7c in haar geheel als informeel te karakteriseren. In de standaardtaal wordt het hier bedoelde groepsvormende zijn niet in een voltooide tijd gebruikt (zie verder [18.5.4.15/i1]).

In de gegeven voorbeelden werden allemaal drieledige werkwoordgroepen gebruikt. De regel is natuurlijk ook van toepassing in grotere groepen. Vergelijk het volgende voorbeeld met de zinnen 2a t/m 2c:

Samengevat: in combinaties bestaande uit een hulpwerkwoord van tijd + een of meer andere groepsvormende werkwoorden + (te +) infinitief komen die andere groepsvormende werkwoorden voor in de vorm van een infinitief.

Een vervangende infinitief komt verplicht vóór z'n aanvulling. Vergelijk bijv. 9 met 4c hierboven:

Een aantal werkwoorden onttrekt zich aan de regel voor het gebruik van een vervangende infinitief. De werkwoorden die in de voltooide tijden toch in de vorm van een deelwoord optreden, zijn:

• vinden , achten + te + infinitief (zie [18.5.4.11/ii]), bijv.:
  10Ik heb haar houding altijd te prijzen gevonden.
• hebben , krijgen + te + infinitief (zie [18.5.4.14/ii]), bijv.:
  11De poes heeft niet genoeg te eten gehad.
  12Daar heb ik nooit iets mee te maken gehad.
  13Ze hadden al heel wat teleurstellingen te verwerken gekregen.
  14We hebben maar ƒ 1000 te besteden gekregen.
• zijn + te + infinitief (zie [18.5.4.15/ii]), bijv.:
  15Die ster is lange tijd niet te zien geweest.
• geven + te + infinitief (zie [18.5.4.22]), bijv.:
  16Ze hadden de patiënt te weinig te drinken gegeven.
• leggen , zetten , hangen (overgankelijk) + te + infinitief (zie [18.5.4.23]), bijv.:
  17Ik heb de was in de badkamer te drogen gehangen.
• staan + te + infinitief (zie [18.5.4.24/i]), bijv.:
  18Er hebben hem wel vaker onaangename verrassingen te wachten gestaan.
• komen + te + infinitief in de vaste combinaties te weten komen en duur te staan komen (zie [18.5.4.3/ivb], Opmerking 1); In dit geval zijn er twee mogelijkheden voor de vorming van voltooide tijden. Vergelijk:
  19aZe komen het te weten.

  bZe zijn het te vroeg te weten gekomen.

  cZe zijn het te vroeg komen te weten.twijfelachtig
  20aDat komt hem duur te staan.

  bDat is hem duur te staan gekomen.

  cDat is hem duur komen te staan.
  De gebruikswaarde van de varianten is echter niet dezelfde: 19b is op z'n minst veel gewoner dan 19c, terwijl 20b en 20c naast elkaar gebruikt kunnen worden, waarbij sommige taalgebruikers zelfs een lichte voorkeur hebben voor de variant met een vervangende infinitief.

De hier genoemde gevallen worden gekenmerkt door semantische en syntactische beperkingen. Het gaat om (groepsvormende) werkwoorden met beperkte combinatiemogelijkheden of zelfs om min of meer vaste verbindingen. In sommige gevallen is zelfs het zuiver-werkwoordelijke karakter van de infinitief met te (en dus de status van de combinatie als zuiver-werkwoordelijk gezegde) voor discussie vatbaar (zo bijv. bij de zinnen 10, 11 en 16). Opvallend is, dat de onderlinge volgorde van de werkwoorden in de eindgroep steeds die is waarbij het deelwoord op te + infinitief volgt. (Zie verder in de desbetreffende deelparagrafen.)

Van sommige groepsvormende werkwoorden kunnen geen voltooide tijden gevormd worden. De vraag of er een deelwoord dan wel een vervangende infinitief gebruikt moet worden, is daar dan ook niet aan de orde. Het betreft kijk, hoor (zie [18.5.4.9]), hebben en krijgen + infinitief zonder te (zie [18.5.4.14/i]), bepaalde gebruiksgevallen van hebben + te + infinitief (zie [18.5.4.14/ii]), bepaalde gebruiksgevallen van beloven en dreigen (zie [18.5.4.19]), plegen (zie [18.5.4.21]) en vallen (zie [18.5.4.24/ii]).

De vervangende infinitief in voltooide tijden komt alleen voor bij groepsvormende werkwoorden. Aangezien veel werkwoorden zowel groepsvormend als niet-groepsvormend optreden, zijn vaak van hetzelfde werkwoord voltooide tijden met een vervangende infinitief zowel als met een voltooid deelwoord mogelijk. Vergelijk in de onderstaande voorbeelden de (a) -zinnen met groepsvormend gebruikte en de (b) -zinnen met niet-groepsvormend gebruikte werkwoorden:

Ook bij zogenaamd quasi-groepsvormend gebruik (zie [18.5.1.2/1], categorie [c]) is een voltooid deelwoord de enige mogelijkheid; vergelijk bijv. met 22b:

Hiermee vergelijkbare gevallen worden behandeld in de subparagrafen [18.5.4.18] (besluiten, verzuimen etc.), [18.5.4.19] (beloven, dreigen) en [18.5.4.25] (bevelen, verbieden etc.). We volstaan hier met enkele voorbeelden:

Bij gezegdes met een eigenlijk-modaal hulpwerkwoord (zie [18.5.4.4/i] en ii en [18.5.4.5]) als deel strekt de vorming van voltooide tijden zich niet uit tot dat modale hulpwerkwoord. Het hulpwerkwoord van tijd is namelijk van het modale hulpwerkwoord afhankelijk en neemt de vorm aan van een infinitief (naargelang van het geval met of zonder te). De werkwoordelijke aanvulling bij hebben of zijn verschijnt gewoon als deelwoord. Vergelijk:

Voor een irrealiszin zoals Hij had met vakantie kunnen zijn , die in tegenstelling tot 29d wel mogelijk is, zie men [18.5.4.4/i2b].

Als een deel van het gezegde, al dan niet vergezeld van een voorwerp of een bepaling, helemaal vooraan in een zin geplaatst wordt (zie [21.3.3.3] en [21.3.6.3]), komt in de voltooide tijden geen vervangende infinitief maar een normaal voltooid deelwoord voor. Vergelijk met de - hier herhaalde - zinnen 6c (30) en 8c (32) 31) en 33:

De (d) -zinnen vormen slechts een schijnbare uitzondering op de regel voor het gebruik van de vervangende infinitief omdat er in deze constructies geen sprake is van groepsvorming. Een vergelijkbaar geval doet zich voor bij het omschrijvende doen (zie [18.5.4.10/iv]), bijv.: