6.3 Soorten adjectieven naar hun betekenis
Wat hun betekenis betreft zijn adjectieven op verschillende manieren in te delen.
Zie bijvoorbeeld De Schutter (1968), Broekhuis (1999, 2013), Heynderickx
(2001) en ook de eerdere versie van dit hoofdstuk in ANS2 .
Hier maken we een grove indeling in drie categorieën: kwalificerende
adjectieven, relationele adjectieven en een restcategorie. De meeste kwalificerende adjectieven kunnen op veel
verschillende manieren gebruikt worden; de andere adjectieven zijn beperkter in
hun gebruik.De meeste kwalificerende adjectieven zijn gradeerbaar: ze
drukken een eigenschap uit van iets of iemand en die eigenschap kan in meer of
mindere mate van toepassing zijn:
Kwalificerende adjectieven kunnen attributief gebruikt worden (1a), maar ook predicatief (1b). De meeste kunnen in de vergrotende (1c) en de overtreffende trap (1d) voorkomen. En ze kunnen voorafgegaan worden
door een bepaling die aangeeft in welke mate de eigenschap geldt
(vreselijk in 1e).
Waar kwalificerende adjectieven een eigenschap toekennen aan één entiteit, leggen relationele adjectieven een relatie tussen twéé entiteiten. De ene
entiteit wordt uitgedrukt door het zelfstandig naamwoord waar het adjectief van
is afgeleid, het basisnomen. Het adjectief
koninklijk (2a) is
bijvoorbeeld afgeleid van basisnomen
koning. De andere entiteit wordt
uitgedrukt door het zelfstandig naamwoord waar het adjectief aan voorafgaat, het
kernnomen. In (2a) is dat
onderscheiding. Relationele
adjectieven zijn niet gradeerbaar: de relatie tussen de twee entiteiten bestaat
wel of niet, daar zit niets tussen.
Relationele adjectieven hebben grammaticaal gezien veel minder mogelijkheden dan kwalificerende.
Ze worden namelijk vrijwel uitsluitend attributief gebruikt
(2a), ze kunnen niet in de vergrotende (2b) of overtreffende (2c) trap
voorkomen, en ze kunnen niet voorafgegaan worden door een bepaling als
heel of
erg (2e).
Sommige adjectieven hebben naast hun relationele betekenis ook een
andere, kwalificerende betekenis. In die betekenis kunnen ze wel op meer
verschillende manieren gebruikt worden.
Er zijn ook nog andere
dan relationele adjectieven die beperkt zijn in hun gebruik in de zin. Die
zullen als restcategorie worden behandeld.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Kathy Rys | november 2024 | Een tussentijdse versie van dit hoofdstuk werd van commentaar voorzien door Maaike Beliën, Thomas Haga, Priscilla Heynderickx en Jack Hoeksema. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit hoofdstuk berust bij de redacteur(en). |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 6,../../data/archief/ans2/e-ans/06/body.html; |