Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
6.3 Soorten adjectieven naar hun betekenis
Wat hun betekenis betreft zijn adjectieven op verschillende manieren in te delen.
Zie bijvoorbeeld De Schutter (1968), Broekhuis (1999, 2013), Heynderickx (2001) en ook de eerdere versie van dit hoofdstuk in ANS2 .
Hier maken we een grove indeling in drie categorieën: kwalificerende adjectieven, relationele adjectieven en een restcategorie. De meeste kwalificerende adjectieven kunnen op veel verschillende manieren gebruikt worden; de andere adjectieven zijn beperkter in hun gebruik.
De meeste kwalificerende adjectieven zijn gradeerbaar: ze drukken een eigenschap uit van iets of iemand en die eigenschap kan in meer of mindere mate van toepassing zijn:
1aVerdeel de soep over mooie glazen of diepe kommen.attributief
CHN
bDe lucht is grijs.predicatief
CHN
cDe 80-jarige van nu is armer dan vijf jaar geleden.vergrotende trap
CHN
dWater is de gezondste én de goedkoopste drank.overtreffende trap
CHN
eLetters ontwerpen is vreselijk moeilijk.modificatie
CHN
Kwalificerende adjectieven kunnen attributief gebruikt worden (1a), maar ook predicatief (1b). De meeste kunnen in de vergrotende (1c) en de overtreffende trap (1d) voorkomen. En ze kunnen voorafgegaan worden door een bepaling die aangeeft in welke mate de eigenschap geldt (vreselijk in 1e).
Waar kwalificerende adjectieven een eigenschap toekennen aan één entiteit, leggen relationele adjectieven een relatie tussen twéé entiteiten. De ene entiteit wordt uitgedrukt door het zelfstandig naamwoord waar het adjectief van is afgeleid, het basisnomen. Het adjectief koninklijk (2a) is bijvoorbeeld afgeleid van basisnomen koning. De andere entiteit wordt uitgedrukt door het zelfstandig naamwoord waar het adjectief aan voorafgaat, het kernnomen. In (2a) is dat onderscheiding. Relationele adjectieven zijn niet gradeerbaar: de relatie tussen de twee entiteiten bestaat wel of niet, daar zit niets tussen.
2aRuim drieduizend mensen kregen een koninklijke onderscheiding.attributief
CHN
bDit kettinkje is zilverenuitgeslotenpredicatief
ceen buitenlandsere clubuitgeslotenvergrotende trap
dde viraalste infectieuitgeslotenovertreffende trap
eeen heel periodieke uitkeringuitgeslotenmodificatie
Relationele adjectieven hebben grammaticaal gezien veel minder mogelijkheden dan kwalificerende. Ze worden namelijk vrijwel uitsluitend attributief gebruikt (2a), ze kunnen niet in de vergrotende (2b) of overtreffende (2c) trap voorkomen, en ze kunnen niet voorafgegaan worden door een bepaling als heel of erg (2e).
Sommige adjectieven hebben naast hun relationele betekenis ook een andere, kwalificerende betekenis. In die betekenis kunnen ze wel op meer verschillende manieren gebruikt worden.
Er zijn ook nog andere dan relationele adjectieven die beperkt zijn in hun gebruik in de zin. Die zullen als restcategorie worden behandeld.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taaladvies
    Dagenta
    Taalportaal
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Kathy Rys november 2024 Een tussentijdse versie van dit hoofdstuk werd van commentaar voorzien door Maaike Beliën, Thomas Haga, Priscilla Heynderickx en Jack Hoeksema. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit hoofdstuk berust bij de redacteur(en).
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 6,../../data/archief/ans2/e-ans/06/body.html;
    Interessante links