1.2.1.6 Beperkingen op lettergrepen als geheel
Medeklinkers in de aanzet van een lettergreep combineren met bijna alle klinkers
in de nucleus, met enkele uitzonderingen. In de eerste plaats
kan een h niet
gecombineerd worden met een sjwa
(*hə). Verder
combineert j niet
met de hoge klinker
i, en de
w niet met
y en
ø. De
volgende tabel geeft een illustratie van de verschillende mogelijkheden.
Bron: Cohen et al. (1961: 92).
Tabel 1. Medeklinker-klinkercombinaties binnen een lettergreep
i | e | y | ø | u | o | a | ɪ | ʏ | ɛ | ɑ | ɔ | ə | |
plofklanken: | |||||||||||||
p | pier | peer | puur | peul | poel | pool | paal | pit | put | pet | pat | pot | (wim)per |
b | bier | beer | buur | beul | boet | boot | baat | bik | buk | bek | bak | bok | (zwab)ber |
t | tier | teer | tuur | teut | toen | toon | taal | til | tulp | tel | tal | tol | (be)ter |
d | dier | deel | duur | deur | doel | dool | daal | dik | dun | dek | dal | dol | (a)dem |
k | kier | keer | kuur | keur | koer | koor | kaar | kin | kun | ken | kan | kon | (te)ken |
wrijfklanken: | |||||||||||||
f | fier | fee | fuut | feut | foef | fooi | faam | fiks | fut | fel | fat | fop | (oe)fen |
v | vier | veer | vuur | veu(len) | voer | voor | vaar | vil | vul | vel | val | vol | (ze)ven |
s | sier | safe | (re)çu | (mas)seur | soes | so(ber) | saai | sip | suf | cent | sap | sop | (wis)sel |
z | zier | zeer | zuur | zeul | zoel | zool | zaal | zit | zulk | zet | zat | zot | (no)zem |
x/ɣ | gier | geel | guur | geul | goed | goot | gaas | gil | gul | geld | gal | gold | (ze)gel |
h | hier | heer | huur | heul | hoed | hoog | haag | hit | huls | hel | hal | hol | - |
nasalen: | |||||||||||||
m | mier | meer | muur | meug | moet | moot | maat | milt | mul | meld | mal | mol | (zo)mer |
n | nier | neef | nu | neus | noest | nood | naad | nis | nut | net | nap | nok | (zo)ne |
liquida's: | |||||||||||||
l | lied | leed | lu(ren) | leuk | loens | loog | laag | lig | lucht | leg | lach | log | (veu)len |
r | riet | reeds | ru(ne) | reuk | roet | rood | raad | rist | rust | rest | ras | ros | (we)reld |
glijklanken: | |||||||||||||
ʋ | wied | weet | - | - | woest | woog | waag | wil | wulp | wel | wal | wol | (klu)wen |
j | - | je(gens) | ju(bel) | jeuk | joel | jool | jaar | jicht | juk | jek(ker) | jas | jok | (ma)jem |
Een ander type beperking voor lettergrepen als geheel is dat de reeks
l-klinker-l
niet kan als de klinker gespannen is, of een
tweeklank is. De sequentie
r-klinker-r
daarentegen komt alleen voor als de klinker gespannen is:
Bovendien kunnen zulke reeksen ook niet worden voorafgegaan door een andere
medeklinker: lettergrepen als kloel en
krur komen niet voor in het
Nederlands. Syllaben met twee identieke liquida’s zijn fonotactisch opmerkelijk, en
dit correleert met een hoge graad van semantische expressiviteit van zulke woorden.
Woorden als lul en
lol hebben een sterke expressieve
waarde, en dat geldt ook voor een woord als
raar, een van de weinige Nederlandse
woorden van het type
r-klinker-r.
Zie Klamer (2002).
Lettergrepen met twee gelijke glijklanken komen ook niet
voor en dus vinden we geen Nederlandse woorden zoals
jaaj en
woow (de glijklanken treden alleen
regelmatig op na gespannen klinkers). Een uitzondering is het woord
weeuw, een archaïsche vorm van het
woord weduwe. Een uitroep als
wow
wɔw kan wel, want
uitroepen houden zich niet noodzakelijk aan de fonologische beperkingen van het
Nederlands.
Syllaben met twee identieke consonanten leveren ook een probleem op als de eerste
van de twee identieke consonanten in een cluster staat, behalve als het om de
t gaat.
Vergelijk de woorden in de linkerkolom met de onwelgevormde woorden in de
rechterkolom:
Tabel 2.
poep | *spoep |
toet | stoet |
koek | *skoek |
mam | *smam |
lol | *plol |
raar | *praar |
Alleen de t
staat dit soort klankreeksen toe, zoals in de woorden
stoet,
stiet, stut, stout, stoot
en staat.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juli 2020 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html; |