Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
1.6.4.4 Woorden met inheemse prefixen
In woorden met inheemse prefixen valt de hoofklemtoon van het gelede woord vrijwel nooit op het prefix. Het prefix kan onbeklemtoond zijn, of secundaire klemtoon dragen. Van de onbeklemtoonde prefixen hebben be- en ge- ɣə een sjwa als klinker, waardoor ze geen klemtoon kunnen dragen. Voor veel sprekers heeft het prefix ver- vɛr de fonologische vorm vər; dan is dit prefix ook vanzelfsprekend niet beklemtoonbaar door de aanwezigheid van de sjwa:
Tabel 1. Woorden met onbeklemtoonde prefixen
prefix geleed woord
be- be-díjken
er- er-váren
ge- ge-bíéden
ont- ont-blóten
ver- ver-tróúwen
In de tweede plaats is er een groep prefixen die corresponderen met een zelfstandig optredend woord, maar in gelede woorden een specifieke betekenis bijdragen aan het woord als geheel. De aanhechting van zo’n prefix levert altijd een werkwoord op. Dergelijke prefixen hebben een volle klinker, bestaan soms uit twee syllaben, en vormen op zich een prosodisch woord. Dat merken we ook aan de syllabeverdeling. In een woord als heropenen bijvoorbeeld, valt er een syllabegrens na de r van her-: her.o.pe.nen.
In een meer informele spreekstijl kan de r wel ambisyllabisch worden gerealiseerd.
Dergelijke prefixen dragen wel een secundaire klemtoon.
Tabel 2. Woorden met secundair beklemtoonde prefixen
prefix geleed woord
aan- ààn-váárden
achter- àchter-hálen
door- dòòr-lópen
her- hèr-bóúwen
mis- mìs-drágen
om- òm-klèmmen
onder- ònder-stéunen
over- òver-strómen
vol- vòl-dóén
voor- vòòr-kómen
weer- wèèr-spíégelen
Veel van deze prefixen corresponderen met een woord dat kan optreden als deel van een scheidbaar samengesteld werkwoord, zoals de voorbeelden van zulke werkwoorden in Tabel 3 laten zien. In de scheidbare variant van zulke werkwoorden draagt het eerste woord de klemtoon, anders dan bij de geprefigeerde werkwoorden. Daardoor hebben we minimale paren met betekenisverschillen zoals:
Zie Booij (2019: Hoofdstuk 7).
Tabel 3. Scheidbaar samengestelde en corresponderende prefix-werkwoorden
scheidbaar samengesteld werkwoord prefix-werkwoord
dóór-lòpen door-lópen
óm-blázen òm-blázen
ónder-gààn ònder-gáán
óver-kómen òver-kómen
vóór-kòmen vòòr-kómen
De prefixen her-, onder-, en over- dragen de hoofdklemtoon van het werkwoord als de eerste syllabe van het basiswoord geen hoofdklemtoon draagt:
Tabel 4. Werkwoorden met beklemtoonde inheemse prefixen
prefix basiswerkwoord prefix-werkwoord
her- formuléren hér-formulèren
onder- financíéren ónder-financìèren
over- belíchten óver-belìchten
Sommige inheemse prefixen dragen de hoofdklemtoon van het woord. Het zijn zelfstandige prosodische woorden.
Tabel 5. Woorden met inheemse prefixen met hoofdklemtoon
prefix geprefigeerd woord
aarts- áárts-bìsschop
oer- óér-mèns
on- ón-mèns
her- hér-bòuw
onder- ónder-verhùùr
over- óver-bestèding
Deze geprefigeerde woorden zijn prosodisch gezien samenstellingen, combinaties van twee prosodische woorden. In een nominale samenstelling valt de hoofdklemtoon doorgaans op het eerste prosodisch woord, en dat geldt ook voor de zelfstandige naamwoorden in Tabel 5.
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij september 2020
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html;
    Interessante links