5.9.3.3.ii Afleidingen op -lei en -hande
Verder lezen
1
Er bestaat een vrij groot aantal afleidingen op -lei en
-hande, die als eerste element een telwoord, het woord
geen of een onbepaald voornaamwoord hebben. De gehele
afleiding is ook als onbepaald voornaamwoord te beschouwen. Voorbeelden
zijn:
enerlei
enerhande
beiderlei
beiderhande
tweeërlei/tweeërhande en drieërlei/drieërhande
Van een bepaald hoofdtelwoord zijn in principe nog meer afleidingen
mogelijk, al is het gebruik van vormen als vijfderlei,
zestigerlei, enz. niet gewoon te noemen. Behalve de al
vermelde vormen komen nog voor:
allerlei/allerhande
velerlei/velerhande
menigerlei/menigerhande
enigerlei/enigerhande en generlei/generhande
In plaats van allerlei en allerhande komen ook
van allerlei en van allerhande voor (met
dezelfde syntactische mogelijkheden als de vormen zonder van;
vergelijk
[5.6.9]).
Van deze vormen behoren alleen allerlei en
allerhande tot de standaardtaal; alle andere vormen zijn tot
formeel taalgebruik te rekenen; met uitzondering van velerlei,
tweeërlei, drieërlei en beiderlei
kunnen ze als archaïsch beschouwd worden.
De betekenis is 'van één, twee, vele (...) soort(en)';
generlei/generhande heeft de waarde van een nadrukkelijk
geen.
2
Deze onbepaalde voornaamwoorden worden niet-zelfstandig gebruikt als
determinator bij meervoudige (behalve enerlei) telbare en
enkelvoudige niet-telbare substantieven; enerlei/enerhande,
menigerlei/menigerhande, enigerlei/enigerhande en
generlei/generhande komen ook bij telbare substantieven in het
enkelvoud voor. Op enerlei/enerhande,
beiderlei/beiderhande en enigerlei/enigerhande na,
kunnen deze afleidingen ook zelfstandig met partitief er en in
combinatie met een genitiefbepaling gebruikt worden; allerlei
en allerhande komen zelfstandig ook zonder deze beperkingen
voor. Voorbeelden:
1We hebben
allerhande geruchten gehoord.
2Generhande
dobbelspel was toegestaan.formeel
3Voor zijn
stelling had hij drieërlei
argumenten.formeel
4Er waren
personen van beiderlei kunne.formeel
5Op
enigerlei wijze had hij kans gezien te
ontsnappen.formeel
6De visser
vangt niet allerlei vis met enerlei
aas.formeel
7Hij had met
velerlei moeilijkheden te
kampen.formeel
8U vraagt mij
om argumenten? Ik kan er drieërlei
aanvoeren.formeel
9Er zijn daar een heleboel vogels.
Ik heb er allerlei gezien.
10Er was
allerhande lekkers.
11Hij had
allerlei te vertellen.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |