12.5.2.2 Suffigering
Adjectieven kunnen door middel van achtervoegsels (suffixen) worden afgeleid van
zelfstandige naamwoorden, van werkwoorden, en van adjectieven. We onderscheiden
inheemse en uitheemse
achtervoegsels.
Inheemse suffixen
In veel gevallen kan hetzelfde suffix aan woorden van meer dan een woordsoort
worden toegevoegd, zoals het volgende overzicht van inheemse suffixen laat
zien:
Tabel 1. Inheemse suffixen voor de afleiding van adjectieven
suffix | woordsoort basiswoord | basiswoord | afgeleid adjectief |
-achtig | substantief | rots | rots-achtig |
werkwoord | weiger | weiger-achtig | |
adjectief | groen | groen-achtig | |
-baar | werkwoord | drag(en) | draag-baar |
substantief | vrucht | vrucht-baar | |
-(e)lijk | substantief | god | godd-elijk |
werkwoord | erv(en) | erf-elijk | |
adjectief | bang | bang-elijk | |
-er | substantief | dominicaan | dominican-er |
-en | substantief | goud | goud-en |
-erig | substantief | hout | hout-erig |
werkwoord | bijt(en) | bijt-erig | |
adjectief | groen | groen-erig | |
-ig | substantief | bloed | bloed-ig |
werkwoord | nalat(en) | nalat-ig | |
adjectief | groen | groen-ig | |
-(e)lijks | substantief | jaar | jaar-lijks |
-(e)ling | substantief | mond | monde-ling |
-(e)loos | substantief | naam | naam-loos |
werkwoord | redd(en) | redd-eloos | |
-s | substantief | jood | jood-s |
werkwoord | broed(en) | broed-s | |
-zaam | substantief | deugd | deugd-zaam |
werkwoord | werk(en) | werk-zaam | |
adjectief | lang | lang-zaam |
Deze suffixen worden veelal gebruikt om kwalificerende
adjectieven af te leiden, dat wil zeggen, adjectieven die een
eigenschap aanduiden. De adjectieven op -er worden
alleen gebruikt als relationele adjectieven, om in een
naamwoordelijke constituent de relatie aan te duiden tussen de kern van de
woordgroep en een entiteit genoemd in het basiswoord van het adjectief. Zo is
de dominicaner orde de orde
van de dominicanen. Sommige suffixen leiden zowel kwalificerende als relationele
adjectieven af. Zo vinden we relationele adjectieven gevormd met respectievelijk
-lijk en -s in de
woordgroepen een koninklijk besluit
en een buitenlandse reis.
De suffixen -s, -isch
en -er worden ook gebruikt voor de vorming van
geografische adjectieven als
Amerikaans,
Aziatisch en
Enkhuizer.
Uitheemse suffixen
Er zijn veel adjectieven die eindigen op een uitheems suffix. Als ze van een
werkwoord op -eren zijn afgeleid, is er sprake van
vervanging van het suffix -eer van de stam van het
basiswerkwoord. De sjwa aan het eind van een basiswoord verdwijnt voor een
suffix dat met een klinker begint.
Tabel 2. Adjectieven met een uitheems suffix
suffix | woordsoort basiswoord | basiswoord | afgeleid adjectief |
-aal | substantief | synode | synod-aal |
-abel | werkwoord | chant(eren) | chant-abel |
-air | substantief | element | element-air |
-ant | werkwoord | amus(eren) | amus-ant |
-eel | substantief | fundament | fundament-eel |
-ees | substantief | Taiwan | Taiwan-ees |
-esk | substantief | Kafka | kafka-esk |
-eus | substantief | rancune | rancun-eus |
-ibel | werkwoord | convert(eren) | convert-ibel |
-ief | substantief | agressie | agress-ief |
-iek | substantief | sympathie | sympath-iek |
-ieus | substantief | mode | mod-ieus |
-isch | substantief | algebra | algebra-isch |
-oir | substantief | emancipatie | emancipat-oir |
Op -isch na, dat aan het Duits ontleend is, hebben
bovenstaande achtervoegsels een Romaanse oorsprong.
Deze suffixen komen ook voor in woorden zonder een corresponderend basiswoord. Zo
vinden we, naast elementair met het
basiswoord element, het adjectief
primair, eveneens een
adjectief, met de wortel
prim. Een suffix als -iel komt alleen voor met een wortel, zoals in
labiel en
stabiel.
Verder lezen
- 12.5.2.2.1 De achtervoegsels -achtig. -ig en -erig
- 12.5.2.2.2 Het achtervoegsel -baar
- 12.5.2.2.3 Het achtervoegsel -(e)lijk
- 12.5.2.2.4 Het achtervoegsel -zaam
- 12.5.2.2.5 Het achtervoegsel -loos
- 12.5.2.2.6 Het achtervoegsel -ling
- 12.5.2.2.7 De achtervoegsels -matig en -haftig
- 12.5.2.2.8 Het achtervoegsel -s
- 12.5.2.2.9 Stofadjectieven op -en
- 12.5.2.2.10 Het achtervoegsel -isch
- 12.5.2.2.11 Romaanse uitheemse achtervoegsels
- 12.5.2.2.12 Geografische adjectieven
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |