27.3 Samentrekking op woord- en constituentenniveau
Verder lezen
1
Samentrekking (alleen achterwaarts) is in principe ook mogelijk in
combinaties van een woord en een constituent die uit meer woorden bestaat.
De samentrekkingen moeten voldoen aan de regels die geformuleerd zijn
in
[27.2] (samentrekking op woordniveau)
en
[27.4] (samentrekking op constituentenniveau). Ook als dat het geval
is, zijn samentrekkingen van dit (grammaticaal hybridische) type niet voor
iedereen aanvaardbaar. Ze komen echter vooral in geschreven taal geregeld
voor, en er hoeft - zeker als het niet gaat om semantisch gezien
ongelijksoortige combinaties of mogelijke onduidelijkheden (zie
2) - geen bezwaar tegen gemaakt te worden.
Enerzijds komt er weglating voor van het laatste element van een
samenstelling, als dat identiek is met de kern van de constituent die het
tweede deel van de combinatie vormt. Door een koppelteken wordt dan
aangegeven dat er een woorddeel is weggelaten:
1De Woordenlijst kent bastaard- en
vreemde woorden.
Anderzijds zijn er combinaties waarin de kern van de constituent (die hier het eerste deel van
de combinatie vormt) weggelaten is. Hier wordt geen koppelteken gebruikt; om de structuur van
de samentrekking aan te geven, plaatsen we hier weer het in(27.1, sectie 2)
geïntroduceerde teken '(-)':
2Zij heeft ervaring in zowel
provinciale (-) als gemeentepolitiek.
Andere voorbeelden van beide typen zijn:
3Van oudsher zijn hier meer handels-
dan industriële ondernemingen.
4Er bestaan behalve particuliere (-)
ook staatsbedrijven.
5In dat plaatselijke krantje staat het
landelijke (-) tussen het streeknieuws in.
2
Als een voorbeeld van semantisch gezien ongelijksoortige combinaties is te
beschouwen:
6ijs- en bruine
beren.
Het element 'ijs-' geeft immers aan waar de dieren voorkomen, het element
'bruine' hun kleur. Dit soort samentrekkingen wordt veelal nog in sterkere
mate als onaanvaardbaar aangevoeld dan die waarvan in 1
voorbeelden gegeven zijn; het gebruik ervan is af te raden.
Dat geldt ook voor gevallen waarin onduidelijkheid mogelijk is. Zo is in
een samentrekking als:
7de Oost- en de Middellandse
Zee
misschien niet direct duidelijk wat er hier is weggelaten, met andere woorden of het eerste
lid in niet-samengetrokken vorm
Oostlandse Zee
of
Oostzee
is (zie(27.2.3, opmerking)). Weliswaar bestaat er geen 'Oostlandse Zee', maar een
samentrekking als
Oost- en Midden-Europa
kan hier verwarring stichten.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |