12.4.3.2 Telwoord + substantief
Samenstellingen die gevormd worden door samenvoeging van een hoofdtelwoord en een substantief zijn dikwijls possessieve samenstellingen. Een driehoek bijv. is 'een figuur die drie hoeken heeft'. Andere samenstellingen met possessieve betekenis zijn:
1driekleur, drietand, eenhoorn, negenoog, tweeluik, vierkant
Op deze wijze kunnen ook dier- en plantennamen gevormd worden, zoals
duizendpoot en
zevenblad.
Niet-possessieve betekenis hebben onder andere
driesprong,
honderdman en
tweestrijd.
Het procedé is vooral productief ter vorming van samenstellende
samenstellingen. De structuur van de samenstelling kan als volgt
voorgesteld worden: [[telwoord + substantief] + substantief]. Voorbeelden
zijn:
2drietrapsraket, driezitsbank, eengezinswoning, eenrichtingsverkeer, meermanskaart, twaalfmijlszone, tweepersoonskamer, vierbaansweg, vijfdeursauto
Hier duikt tussen de twee substantieven de tussenklank
s op, maar niet
in woorden als driekamerflat en
viercilindermotor.
De woorden in (2) verschillen van samenstellingen als
driekleurenpotlood, waarin
het eerste deel bestaat uit de woordgroep
drie kleuren, met een meervoudig
substantief kleuren. Voorbeelden
zijn verder:
3drieplóegendienst, meerjárenplan, vierkléurendruk
De klemtoon ligt in zulke adjectivische samenstellingen met een woordgroep als linkerdeel doorgaans op het hoofd van de woordgroep De hoofdklemtoon van samenstellingen als die in (2) verschilt van woord tot woord: vergelijk bijv. dríeteenmeeuw, dríevlaksvulling, víerbakseenheid (in de duwvaart) met drielétterwoord, vierkámerflat, vijfvíngerkruid.
Samenstelling met als eerste deel een telwoord zien we ook in woorden op -voud zoals drievoud en veelvoud, en in woorden op -tal zoals tweetal en honderdtal. Het woord voud wordt niet als zelfstandig woord gebruikt. Het woord tal (een variant van getal) komt wel voor in vaste uitdrukkingen zoals Tal van …., en in samenstellingen als dodental, inwonerstal en jaartal.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |