In een aantal gevallen treedt klemtoonverschuiving op die begrepen kan worden als een gevolg van de voorkeur in het Nederlands voor een afwisseling van beklemtoonde en onbeklemtoonde syllaben.

In sommige samenstellingen treedt verschuiving op van de secundaire klemtoon naar rechts:

Zie Visch (1989: 128).

De verschuiving is doorgaans niet mogelijk als de laatste syllabe op een klinker eindigt, zoals in de woorden áárdòlie en dóélsàldo, waar een secundaire klemtoon op de laatste syllabe onmogelijk is. In de voorbeelden in Tabel 1 is de secundaire klemtoon steeds verschoven naar een zware syllabe of een superzware syllabe. Een woord als tándpastà is dus uitzonderlijk, omdat de laatste lettergreep licht is. De verschuiving van de secundaire klemtoon naar de laatste syllabe van dit woord is hier merkbaar doordat de klinker van de tweede syllabe kan worden gereduceerd tot een sjwa dank zij klinkerreductie. De fonetische vorm is dan ˈtɑmpəsta.

Deze klemtoonverschuiving kan gezien worden als een vermijding van opeenvolgende beklemtoonde syllaben. Het woord líchaam bijvoorbeeld heeft klemtoon op de eerste syllabe. In de samenstelling bloedlichaam leidt dit tot twee opeenvolgende beklemtoonde syllaben. Dit kan worden vermeden door de secundaire klemtoon naar rechts te verschuiven.

In de volgende samenstellingen met een drielettergrepig tweede deel zien we ook verschuiving van de secundaire klemtoon:

Bron: Kager (1989: 296), Trommelen & Zonneveld 1989: 250).

Opnieuw wordt door de klemtoonverschuiving voorkomen dat twee beklemtoonde syllaben op elkaar volgen.

We zien ook klemtoonverschuiving in attributief gebruikte adjectieven die in isolatie klemtoon hebben op de laatste of voorlaatste syllabe:

Bron: Kager (1989: 279), Trommelen & Zonneveld (1989: 247).

Deze klemtoonverschuiving is niet verplicht, en wordt vooral gebruikt in bepaalde taalregisters, bijvoorbeeld in toespraken en commerciële boodschappen Zo sprak premier Mark Rutte op 21 april 2020 in een persconferentie over Scàndinavische lánden.. De klemtoonverschuiving treedt iets gemakkelijker op in drielettergrepige adjectieven dan in tweelettergrepige: de verschuiving in èffectief beléíd is wat gewoner dan in mòreel beléíd.

Zie Gussenhoven (1983a).

Een derde type ritmisch bepaalde en verplichte klemtoonverschuiving is die in samengestelde adjectieven, bijwoorden en voorzetsels:

Deze verplichte verschuiving doet zich ook voor bij afgeleide adjectieven met het prefix on-:

Alle drie gevallen van klemtoonverschuiving kunnen gezien worden als een manifestatie van het Hangmatprincipe dat een voorkeur uitspreekt voor klemtoon aan de randen van een woord, en ook voor woordgroepen lijkt te gelden. Daarnaast kan klemtoonverschuiving ook een reductie opleveren van reeksen van twee opeenvolgende beklemtoonde syllaben, daarmee rechtdoend aan het principe van Klemtoonafwisseling.

Door sommige fonologen wordt aangenomen dat complexe adjectieven twee syllaben met gelijke hoofdklemtoon hebben, waarvan er dan een wordt afgezwakt of verwijderd op basis van ritme; zie Van Heuven (1987), Gussenhoven (1991).