Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
1.1.3.2.5 De alveolaire fricatieven s en z
De s kan worden gespecificeerd als [–sonorant, –stem, –labiaal, +coronaal, –velair, +continuant]. De z verschilt alleen qua stemhebbendheid van de s en is dus [+stem].
De s kan voorkomen in aanzetten met een, twee of drie medeklinkers, zoals in de woorden in (1). Verder kan s voorkomen in eenvoudige en complexe coda's (zie 2a), ook als onderdeel van een zogenaamde appendix (zie 2b). Ook woordintern kan s voorkomen in extra lange medeklinkerclusters, zoals in (3) (zie 1.2.1.1 De aanzet van een lettergreep).
1som, snoep, streng
2abes , mars
bherfst
3extra /ɛkstra/
z kan voorkomen in aanzetten met één medeklinker, en aanzetten met twee medeklinkers, op voorwaarde dat de tweede medeklinker w is, zoals in (4). Verder komt z zowel in eenvoudige als complexe coda's voor, maar door de regel van Finale Verscherping verschijnt z in fonetische vormen als s (zie de woorden in 5).
4zon, zand, zwemmen , zwoel, zweet
5lees /lez/ [les], beurs /børz/ [børs]
De z is de stemhebbende tegenhanger van de s. Stemassimilatie kan s veranderen in z, zoals in (6a), een geval van regressieve assimilatie, en kan z omzetten in s, zoals in (6b), een geval van progressieve assimilatie.
6abos + bes /bɔsbɛs/ [bɔzbɛs]
bstop + zetten /stɔpzɛtən/ [stɔpsɛtən]
Verder lezen
Articulatie
De s is een stemloze en de z een stemhebbende alveolaire sibilante fricatief. Bij de articulatie van deze klanken is er toenadering tussen het voorste deel van de tong (vlak achter de tongpunt) en de bovenste tandkasrichel (alveolen) (zie Figuur 1). Sibilanten of sisklanken zijn fricatieven waarbij er twee vernauwingen zijn: één vernauwing wordt gevormd door het nauwe kanaal tussen de tong en de tandkasrichel, de andere wordt gevormd door de tanden, waar de luchtstroom tegen aangeblazen wordt.
Figuur 1. Schematisch beeld van de mond-keelholte met benamingen van articulatieplaatsen en bijhorende klassen van medeklinkers in het Nederlands (Bron: Rietveld & Van Heuven 2016: 76)
Figuur 2 is een MRI-afbeelding van de [s] in sok.
Figuur 2. MRI-afbeelding van de [s] in sok, uitgesproken voorafgegaan en gevolgd door de neutrale klinker sjwa (Bron: Rietveld & Van Heuven 2016:77)
Regionale variatie
Stemhebbende fricatieven worden aan het begin van een woord of lettergreep verstemloosd in het Nederlands-Nederlands, en in mindere mate ook in het Belgisch-Nederlands. Het contrast in stemgeving tussen s en z is over het algemeen beter bewaard dan tussen f en v, en x en ɣ. Een stemloze realisatie van z wordt in het Standaardnederlands minder goed geaccepteerd dan de verstemloosde varianten van v of ɣ.
Zie Gussenhoven (1981); Van de Velde et al. (1996: 92); Smakman (2006: 216). De z wordt in Turkse en Marokkaanse etnolecten van het Nederlands stemhebbend en gedentaliseerd gerealiseerd. Deze variatie staat los van de regionale variatie wat betreft de stemhebbende of stemloze realisering van de z (Hinskens 2011a, Van Meel et al. 2013).
Toch wordt ook z aan het begin van een woord of lettergreep in toenemende mate verstemloosd, ook in het Belgisch-Nederlands.
Zie Van de Velde et al. (1996: 101); Verhoeven & Hageman (2007).
Akoestische informatie
Tabellen 1-4 geven een aantal voorbeeldzinnen met s (Tabellen 1 en 2) en z (Tabellen 3 en 4) in verschillende fonologische contexten (aan het begin van een woord, tussen twee klinkers, en aan het einde van een woord) voor het Nederlands Nederlands (Tabellen 1 en 3) en Belgisch-Nederlands (Tabellen 2 en 4). De bijhorende spectrogrammen en geluidsbestanden worden telkens gegeven.
Tabel 1. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor /s/ in verschillende fonologische contexten in het Nederlands-Nederlands.
Woordgroep Fonologische context Geluidsbestand Golfvorm/spectrogram
schiet 'm met spin de lucht in woordinitieel
om zich te wassen intervocalisch
hij trok een vies gezicht woordfinaal
Tabel 2. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor /s/ in verschillende fonologische contexten in het Belgisch-Nederlands.
Woordgroep Fonologische context Geluidsbestand Golfvorm/spectrogram
een enorme spin woordinitieel
dan kan ik dit kleed wassen intervocalisch
ik ben niet vies van werken woordfinaal
Tabel 3. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor /z/ in verschillende fonologische contexten in het Nederlands-Nederlands.
Woordgroep Fonologische context Geluidsbestand Golfvorm/spectrogram
die Amerikanen zijn zot woordinitieel
ik kan niet lezen intervocalisch
Tabel 4. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor /z/ in verschillende fonologische contexten in het Belgisch-Nederlands.
Woordgroep Fonologische context Geluidsbestand Golfvorm/spectrogram
ga weg, oude zot woordinitieel
geen muziek lezen intervocalisch
Literatuur
Gussenhoven (1981), Van de Velde et al. (1996), Smakman (2006), Rietveld & Van Heuven (2016), Hinskens (2011a), Van Meel et al. (2013).
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Kathy Rys november 2020
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html;
    Interessante links