In dit type nevenschikking met of, dat vooral in gesproken taal voorkomt, wordt in de tweede zin de zinvolheid of de redelijkheid van de eerste zin, beschouwd als uitspraak, betwijfeld. Hiermee bedoelen we dat het niet (alleen) gaat om de inhoud van die eerste zin, maar om het feit dat een zin met deze inhoud in de gegeven situatie wordt uitgesproken. Een voorbeeld is zin 1a. De spreker doet eerst een mededeling, maar hij vraagt zich vervolgens af of die mededeling in die bepaalde situatie of voor die bepaalde hoorder wel relevant is: misschien kent de hoorder de inhoud van de mededeling al. De spreker betwijfelt dus de voorwaarde voor de zinvolheid van zijn uiting en voorkomt daarmee dat de hoorder opmerkt dat hij een overbodige mededeling doet. Dat in de of-zin een negatieve conditie wordt uitgedrukt, blijkt bij omschrijving door middel van een voorwaardelijke bijzin met als, zoals in voorbeeld 1b:

Deze omschrijving laat ook duidelijk zien dat de voorwaarde niet alleen betrekking heeft op de inhoud van de eerste zin: feta wordt ook van geitemelk gemaakt als de toegesprokene dat wél wist.

Bevat de of-zin een ontkenning, dan verdwijnt die in de als-zin:

In de laatste of-constructie wordt de zinvolheid van een bevel of verzoek betwijfeld. Het eerste lid kan ook een vragende zin zijn:

Vooral met vragen en bevelen is het karakter van exclusieve disjunctie gemakkelijk te illustreren. Het eerste lid kunnen we omschrijven als: 'of je gaat in op mijn vraag/bevel', ofwel 'of je beantwoordt mijn vraag/voert mijn bevel uit', en het tweede lid als: 'of je doet het niet, als mijn vraag/bevel niet relevant is', ofwel 'of je doet het niet, als je niet in kunt gaan op mijn vraag/bevel'.

Andere voorbeelden:

Tot dusver zijn voorbeelden gegeven waarin het tweede lid betrekking heeft op de zinvolheid van het eerste, beschouwd als uitspraak. De spreker kan zich echter ook afvragen of zijn uitspraak wel redelijk verantwoord is, bijv.:

Een variant op dit type vormen de nevenschikkingen waarin in het tweede lid een ironische vraag gesteld wordt die de motivering bevat van de voorafgaande uitspraak. Op die manier wordt de zinvolheid of redelijkheid van die uiting dus niet betwijfeld, maar als zeker voorgesteld. Voorbeelden:

Uit de vraag die de spreker stelt, blijkt hier dat hij niet twijfelt aan de geldigheid van zijn uitspraak, maar dat hij er integendeel ten zeerste van overtuigd is dat die uitspraak verantwoord is (vergelijk [26.4.1.1]).