20.7.3 Taalelementen die als oorzakelijk voorwerp dienst kunnen doen
Verder lezen
1
De in aanmerking komende taalelementen zijn vrijwel alleen naamwoordelijke
constituenten (met een substantief of een voornaamwoord als kern), alsmede
bijzinnen (oorzakelijkvoorwerpszinnen; er komen dat -zinnen en
beknopte bijzinnen voor). Voorbeelden zijn:
1Dat schilderij is veel
geld waard.
2Dat gezeur ben
ik al lang moe.
3De bibliotheek is
tienduizenden boeken rijk.
4Van die plotselinge
uitvallen was ze niet gewend.
5Hij was zichzelf
niet langer meester.
6Ze waren elkaar
al gauw kwijt.
7Hij was het
zat.
8Zoiets zijn wij
hier niet gewend.
9Ik ben het beu dat Jan
altijd maar dwars moet liggen.
10Hij wordt het zat (om)
altijd maar de saaie werkjes op te moeten
knappen.
In de laatste twee voorbeelden, waarin oorzakelijkvoorwerpszinnen voorkomen,
is het voorlopig oorzakelijk voorwerp. Dit is verplicht
aanwezig als de bijzin na de rompzin komt, wat meestal het geval is.
Een enkele keer is het oorzakelijk voorwerp een ander element dan een
naamwoordelijke constituent of bijzin; in het volgende voorbeeld fungeert
een infinitiefconstructie als oorzakelijk voorwerp:
11Politieagent
spelen ben ik langzamerhand beu.
2
Niet alle genoemde elementen kunnen oorzakelijk voorwerp zijn bij al de
in
[20.7.2] genoemde gezegdes. Zo is bij van plan zijn
alleen een voornaamwoordelijke constituent of een beknopte bijzin mogelijk.
Vergelijk (de oorzakelijke voorwerpen zijn gecursiveerd):
12Hij is iets/iets
bijzonders van plan.
13Hij is van plan met een
nieuw project te beginnen.
14Hij is
een nieuw project van plan.uitgesloten
De combinaties bijster raken/zijn en niet zeker zijn hebben het karakter van vaste uitdrukkingen; ze zijn
uitsluitend te combineren met de substantieven spoor
respectievelijk leven, of met naamwoordelijke constituenten
waarvan deze woorden de kern zijn. Voorbeelden:
15Na een uur waren ze het
spoor bijster.
16In het spitsuur ben je je
leven niet zeker.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |