Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
1.6.5.2 De klemtoon in adjectivische samenstellingen
Adjectivische samenstellingen hebben, anders dan de nominale, vaak de klemtoon op het rechterlid, met name in predicatief gebruik. In attributief gebruik ligt de klemtoon echter op het eerste lid:
Zie Langeweg (1988), Visch (1989), Trommelen & Zonneveld (1989:246-247), Backhuys (1989).
In dit attributieve gebruik is de hoofdklemtoon van het adjectief een secundaire klemtoon geworden, omdat het hoofd van de woordgroep, het zelfstandig naamwoord, de hoofklemtoon van de woordgroep krijgt.
Tabel 1. Klemtoon in adjectivische samenstellingen
predicatief gebruik attributief gebruik
Dit kind is dood-zíék een dòòd-ziek kind
Dit kind is doof-stóm een dòòf-stom kind
Die jurk is licht-bláúw een lìcht-blauwe jurk
Mijn leraar is wereld-vréémd een wèreld-vreemde leraar
Onze dochter is woning-zóékend een wòning-zoekende dochter
Dit bakmeel is zelf-ríjzend zèlf-rijzend bakmeel
Er zijn ook adjectivische samenstellingen met een zelfstandig naamwoord als linkerlid die altijd klemtoon op het eerste deel hebben. Het gaat om woorden die eindigen op adjectieven zoals -blind, -moe, -rijk, en -ziek:
1kléuren-blind, lévens-moe, kléur-rijk, zéé-ziek
Als het eerste deel van een adjectivische samenstelling een intensiverende betekenis heeft gekregen, dan wordt dat eerste deel beklemtoond, ook als de samenstelling in predicatieve positie staat.
2ápe-trots, bére-sterk, bóter-zacht, drúip-nat, dóóds-bang, fónkel-nieuw, hónds-brutaal, íjzer-sterk, kákel-vers, knétter-gek, líjk-bleek, péper-duur, réte-spannend, réuze-leuk, spúúg-zat, stéén-koud, strónt-eigenwijs, vúúr-rood
Enkele voorbeelden van het predicatief gebruik van zulke samenstellingen worden gegeven in (3):
3Mijn vader is bére-sterk
De zieke zag líjk-bleek
Mijn dochter is strónt-eigenwijs
Als het linkerlid een voorzetsel of bijwoord is, is er ook klemtoonvariatie, afhankelijk van de syntactische positie: klemtoon op het rechterlid bij predicatief gebruik, op het linkerlid bij attributief gebruik:
Tabel 2. Klemtoon in adjectivische samenstellingen met een voorzetsel
predicatief gebruik attributief gebruik
Mijn vader is bij-zíénd mijn bíj-ziende vader
Het station is over-vól een óver-vol station
De opkomst was buiten-gewóón een búiten-gewone opkomst
Omdat woorden als over- en buiten-  hier een intensiverende betekenis hebben, kan de hoofdklemtoon ook in predicatief gebruik op deze woorden liggen.
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij september 2020
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html;
    Interessante links