Een zin als 1a drukt uit dat het 'zeggen' vóór het spreekmoment plaatsvond, maar dat het 'mooi haar hebben' samenvalt met het spreekmoment. In een zin als 1b zou het imperfectum had, op grond van wat in de vorige subparagrafen uiteengezet is, moeten betekenen dat het haar van de bedoelde persoon in het verleden mooi was, maar dit op het spreekmoment niet meer is.

Dit hoeft echter niet het geval te zijn. Zin 1b, waarin een bijzin in de indirecte rede voorkomt, kan in betekenis zowel overeenkomen met 2a als met 2b, waarin de bijzinnen in de directe rede staan:

Zin 1a correspondeert uitsluitend met 2a.

Als in een rompzin een werkwoordstijd wordt gebruikt die de werking vóór het spreekmoment situeert, kan in een daarvan afhankelijke bijzin in de indirecte rede eenzelfde werkwoordstijd gebruikt worden, ongeacht of de in de bijzin uitgedrukte werking vóór (zie het zojuist beschreven geval), op (zie bijv. 4b en 6b) of na (zie verderop) het spreekmoment ligt. (Dit wordt in de grammatica wel de 'consecutio temporum' genoemd.) Vergelijk de volgende voorbeelden (met directe rede in de oneven en indirecte rede in de even nummers):

Kan de werking uit de afhankelijke zin alleen vóór het spreekmoment liggen, dan is een werkwoordstijd die dat uitdrukt verplicht, zie bijv. 8a/b:

Als in de bijzin de toekomstigheid van de werking wordt uitgedrukt (door futurum, presens of 'gaan + infinitief'), dan geldt het volgende.

Wordt in de bijzin het presens van de persoonsvorm gebruikt, dan wil dat zeggen dat de werking als toekomstig gezien wordt ten opzichte van het spreekmoment. De werking is op het spreekmoment dus nog niet verricht. Met de symbolen w, s en r [2.4.8.2/i] is dit als volgt weer te geven:

r - s - w

Wordt in de bijzin het imperfectum van de persoonsvorm gebruikt, dan wordt de daarin genoemde werking als toekomstig gezien ten opzichte van het moment waarop de in de bijzin uitgedrukte gedachte werd uitgesproken (niet gelijk aan het spreekmoment). De werking is dus op het spreekmoment al wel óf nog niet verricht. Met symbolen weergegeven:

r - w - s óf r - s - w

In de onderstaande voorbeelden beantwoorden de (a) -zinnen aan de configuratie r - s - w, de (b) -zinnen aan de configuraties r - w - s óf r - s - w:

Het primair modaal gebruikte imperfectum en plusquamperfectum verdienen bijzondere vermelding. Bij dit gebruik (zie voor de behandeling [28.3.3]) kunnen we ervan uitgaan dat de in de bijzin uitgedrukte werking in het verleden gesitueerd is en vandaaruit niet-werkelijkheidskarakter heeft gekregen. De werking kan dus geacht worden niet op het spreekmoment plaats te vinden, zodat het presens in de bijzin onmogelijk is. Tegen iemand die niet ziek blijkt te zijn, kan alleen zin 12a gezegd worden, niet 12b:

Vergelijk hiermee het niet-modale gebruik in 13 (gezegd tegen een zieke):

Andere voorbeelden:

Bij dit gebruik ('voorzichtige omschrijving' [28.3.3.7]) hebben we in de rompzin te maken met een imperfectum of plusquamperfectum dat de werking (van de rompzin) op het spreekmoment situeert, dus niet daarvóór, wat in deze subparagraaf aan de orde is. De situering van de werking in de bijzin op, vóór of na het spreekmoment moet dus uitgedrukt kunnen worden door middel van de daarvoor gebruikelijke werkwoordstijden, zoals wanneer in de rompzin een presensvorm wordt gebruikt. Dit is dan ook het geval; vergelijk de volgende zinnen (waarbij verondersteld is dat de nieuwe gebruiksaanwijzing op het spreekmoment ter beschikking staat, de oude niet meer):

Omdat de werkwoordstijd in de rompzin van de ( b ) -zinnen echter wel de vorm heeft van een imperfectum, geldt hier hetzelfde als voor het niet-modale gebruik, waardoor in plaats van 18 ook 20 mogelijk - en waarschijnlijk gebruikelijker - is:

Andere voorbeelden:

Voor bijzinnen in de semi-directe rede geldt hetzelfde als voor die in de indirecte rede. Twee voorbeelden:

Soms is het gebruik van het imperfectum voor een werking die op of na het spreekmoment ligt, te verklaren uit het in deze subparagraaf beschreven verschijnsel, doordat weglating van een rompzin kan worden aangenomen. Enkele voorbeelden:

Wat was uw naam? (= 'Wat was uw naam, zei u?')