6.2.4.2.3.1 Uitdrukking van de hoogste graad
De overtreffende trap of
superlatief wordt gebruikt om aan te geven dat een of
andere bijzonderheid bij een bepaalde zelfstandigheid in vergelijking met een
andere zelfstandigheid in de hoogste mate aanwezig is. De vergelijking kan
expliciet zijn, zoals in (1)-(2), of impliciet, zoals in (3)-(4).
1Het
kleinste instrument van het orkest, de piccolo,
heeft een opvallende en hoge
klank.
CHN
2Het
oudste deel van het bos stamt nog uit de
Middeleeuwen.
CHN
3Volgens
de recentste kosmologische inzichten heeft de
lege heelalruimte daarom ook een
vacuümenergie.
CHN
4Maar
de mooiste dorpjes vind je in de vallei
ernaast, die van La Vera.
CHN
Net zoals de vergrotende trap kan de overtreffende trap zowel attributief, zoals
in (1)-(4), als niet-attributief (zelfstandig, predicatief of bijwoordelijk)
worden gebruikt. Bijvoorbeeld:
5Deze zomer was de
natste in 34
jaar.zelfstandig,
extern
CHN
6Het zuidoosten blijft helder. Daar blijft het het
koudst.predicatief,
extern
CHN
7Tigo zingt het
hardst, totdat hij een kluit gruis in z’n
gezicht krijgt.adverbiaal,
extern
CHN
Bij het niet-attributieve gebruik wordt een onderscheid gemaakt tussen een
overtreffende trap die een externe vergelijking uitdrukt,
dat wil zeggen dat verschillende zaken met elkaar vergeleken worden, zoals in
(5)-(7), en een die een interne vergelijking uitdrukt, dat
wil zeggen dat een en dezelfde zaak met zichzelf vergeleken wordt in een of
ander opzicht of onder andere omstandigheden, bijvoorbeeld:
8In die periode is het
water het
koudst.predicatief,
intern
CHN
9Ik lach het hardst als er niet
gelachen mag worden.adverbiaal,
intern
CHN
De overtreffende trap kan dus voorkomen met zowel de (voorbeeld (5)) als
het (voorbeelden (6)-(9)),
Zie ook Team Taaladvies .
vergelijk ook:
10De best betaalde opdrachten zijn niet altijd
de
leukste.zelfstandig
CHN
11Natuurlijk waren de pauzes het
leukste.
informeel
Deze vorm komt geregeld voor in standaardtalige
contexten, vooral in het informele taalgebruik.
predicatief
CHN
12Vind je planeten ook interessant? -- Jazeker, maar
sterren zijn toch het
leukst.predicatief
CHN
De vorm met de is het zelfstandige
gebruik van de overtreffende trap bij een weggelaten
de-woord:
opdrachten in (10) en
zomer in (5). Voor de vorm
met het wordt gekozen bij
predicatief en adverbiaal gebruik, en zelfstandig gebruik bij een weggelaten
het-woord. Bij het
predicatieve en adverbiale gebruik komt zowel de vorm met als zonder
buigings-e voor, die met -e vooral in
informeel taalgebruik,
Zie ook Taaladvies.net .
zie (11)-(12), en ook:
13Die groep groeit het
snelst.adverbiaal
CHN
14Die groep groeit het
snelste.
informeel
Deze vorm komt geregeld voor in standaardtalige
contexten, vooral in het informele taalgebruik.
adverbiaal
CHN
Bij de vergelijking van maar twee zelfstandigheden wordt in het Nederlands (in
tegenstelling tot bijvoorbeeld het Duits) de overtreffende trap gebruikt,
bijvoorbeeld:
15De mooiste van de twee draagt een
zonnebril en de ander kijkt naar
mij.
CHN
16Pace is de
meest ingetogen, maar ook de
kwetsbaarste, van beide
pianisten.
CHN
Naargelang er een externe of een interne vergelijking wordt gemaakt, doen er zich
andere constructiemogelijkheden voor de overtreffende trap voor. Die bespreken
we hieronder.
Verder lezen
De/het + adjectief + -ste
De constructies de + adjectief +
-ste (voor
de-woorden en meervouden) en
het + adjectief + -ste (voor
het-woorden) komen voor in
attributief gebruik, zoals geïllustreerd in (17)-(19), en in zelfstandig gebruik
indien er sprake is van een externe vergelijking, zoals in (20)-(21).
17Het is het
dikste boek dat ik ooit heb uitgegeven en ik ben er trots
op dat ik verder ben gegaan met dit
vak.
CHN
18De
lekkerste maaltijd, de fijnste
relatie en de leukste baan, je went
eraan.
CHN
19Ze doorzien de
sluwste tactieken.
CHN
20Van de 31 onderzochte
Europese tunnels scoorden er negen slecht of zeer slecht. De Pont
Pla-tunnel in Andorra is de
beste.
CHN
21We zijn niet het grootste
circus, maar wel het
mooiste.
CHN
Het + adjectief + -st(e)
De constructie het + adjectief +
st(e) (voor zowel het- als de-woorden) komt
voor in sommige gevallen van predicatief en adverbiaal gebruik. De vorm zonder
uitgang -e heeft de voorkeur in meer formeel
taalgebruik; in meer informeel taalgebruik komt ook de vorm met -e voor.
Zie ook Taaladvies.net .
-
In predicatief gebruik, bij een externe vergelijking:22De wachtlijst voor nieren is het langst. 1272 mensen wachten op een nieuwe nier.CHN23Die scène is het mooist. Çimen is geweldig als prototype Turkse vrouw die bij de dokter komt omdat ze reuma heeft.CHN
-
In predicatief gebruik, bij een interne vergelijking:24Ik vind Donald Duck het leukst als hij lekker chagrijnig is.CHN25Het zicht op de molen is het mooist vanaf de overzijde van de rivier.CHN
-
In adverbiaal gebruik, bij een externe vergelijking:26D66 en de PvdA halen een 7, GroenLinks en de SP presteren met een 7,8 het best.CHN27Vanavond stellen zij bijvoorbeeld de vraag: wie werkt het hardst? Een fulltime werkende vader, een parttime werkende moeder of een vrouw zonder kinderen?CHNBij dit gebruik wordt in het Belgisch-Nederlands soms het weggelaten in constructies met best (van goed – beter – best),Dit gebruik van best moet onderscheiden worden van best in de betekenis ‘goed', 'echt/heus wel’, zoals in Hij vindt alles best.zoals in28Hij zou best Mahler-bijlessen volgen bij haar. in BN Dit gebruik komt geregeld voor in standaardtalige contexten in België.CHNDit gebruik is standaardtaal in België; in de standaardtaal in het hele taalgebied gebruikt men hier het beste, bijvoorbeeld:Zie ook Taaladvies.net .29Hij zou het beste op kunnen houden.CHN
-
In adverbiaal gebruik, bij een interne vergelijking:30Kikkers kwaken het hardst als hun rivalen dichtbij zitten.CHN31Een ballon knalt het luidst als hij wordt opgeblazen tot hij barst: zo'n 168 decibel.CHN
Op + bezittelijk voornaamwoord +
adjectief + -st
De constructie op + bezittelijk
voornaamwoord + adjectief + -st wordt gebruikt bij
een interne vergelijking: de constructie drukt uit dat een eigenschap bij iets
of iemand in een bepaalde omstandigheid in de hoogste mate aanwezig is
(vergeleken met andere omstandigheden). Het bezittelijk voornaamwoord in deze
constructie moet doorgaans congrueren met het onderwerp naar persoon en getal,
zoals in de volgende voorbeelden:
32Als je jezelf bent, ben
je op je
mooist.
CHN
33Als Judith glimlacht,
is ze op haar
mooist.
CHN
34In april
zijn ze op hun
mooist!
CHN
Er zijn echter uitzonderingen op deze congruentieregel, bijvoorbeeld:
35De vele bossen en
wandelpaden zijn op zijn mooist nu, in deze
najaarszon.
CHN
Ook een aantal adverbiale constructies vormen een uitzondering op deze
congruentieregel, onder andere op z’n
hoogst (‘ten hoogste, hoogstens’),
op z’n vroegst en
op z’n laatst, die vooral in
Nederland gebruikelijk zijn:
36De hele Amerikaanse oogst
van maïs en soja levert op zijn hoogst 250 miljoen
vaten olie op.
vooral in NN
Dit gebruik komt geregeld voor in standaardtalige
contexten, vooral in Nederland.
CHN
37De werkzaamheden beginnen
op zijn vroegst in het najaar.
vooral in NN
Dit gebruik komt geregeld voor in standaardtalige
contexten, vooral in Nederland.
CHN
38De verkiezingen zullen op zijn
laatst in augustus plaatsvinden.
in NN
Deze vorm komt geregeld voor in standaardtalige contexten
in Nederland.
CHN
Deze constructie komt voor in de volgende gevallen:
-
in predicatief gebruik, bij een interne vergelijking, bijvoorbeeld:39Enquist is sowieso op zijn best als hij uiterst realistisch de angsten en vernederingen van randfiguren en underdogs beschrijft.CHN40Iedere machine is op haar mooist als ze werkt.CHNToch kan men deze constructie in dit geval niet altijd even makkelijk gebruiken, bijvoorbeeld:41Die weg vind ik op z’n best tussen Sint-Niklaas en Beveren-Waas. twijfelachtig
-
in adverbiaal gebruik, bij een interne vergelijking:42Hamilton presteert op zijn best wanneer hij uitgedaagd wordt.CHNOok in dit geval kan deze constructie niet zonder meer gebruikt worden:43Deze radio schettert op z’n luidst als je hem niet goed afstemt.twijfelachtig
Om het + adjectief +
-st(e)
De constructie om het + adjectief +
st(e) komt enkel in
adverbiaal gebruik voor en wordt steeds gebruikt in contexten waar er van een
zekere wedijver sprake is, bijvoorbeeld:
44Ze kletsten om
het hardst door elkaar
heen.
CHN
45Neem nu synchroonzwemmen:
zwemmen doe je normaliter om het snelst,
niet om het
mooist.
CHN
In België wordt daarnaast ook de constructie om
ter + adjectief +
st(e) gebruikt:
In het Belgische krantendeel van het Corpus Hedendaags Nederlands komt de constructie
om ter + adjectief +
st(e) vaker voor dan
de constructie om het +
adjectief + st(e).
46Tien trappen moesten
om ter snelst beklommen
worden.
in BN
Deze vorm komt geregeld voor in standaardtalige contexten
in het Belgisch-Nederlands. Volgens Taaladvies.net is de
status ervan onduidelijk. Volgens de redactie kan hij echter op
basis van de beschikbare informatie over het gebruik ervan wel
degelijk als deel van de standaardtaal worden
beschouwd.
CHN
47De leerlingen versierden 40 kerstbomen om ter
mooist.
in BN
Deze vorm komt geregeld voor in standaardtalige contexten
in het Belgisch-Nederlands. Volgens Taaladvies.net is de
status ervan onduidelijk. Volgens de redactie kan hij echter op
basis van de beschikbare informatie over het gebruik ervan wel
degelijk als deel van de standaardtaal worden
beschouwd.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Kathy Rys | november 2024 | Een tussentijdse versie van dit hoofdstuk werd van commentaar voorzien door Maaike Beliën, Thomas Haga, Priscilla Heynderickx en Jack Hoeksema. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit hoofdstuk berust bij de redacteur(en). |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 6,../../data/archief/ans2/e-ans/06/body.html; |