12.4.2.2.3 De vorming van verkleinwoorden
Om verkleinwoorden (diminutieven) af te leiden is in de standaardtaal
het achtervoegsel -tje
tjə (met als
vormvarianten -je
jə, -kje
kjə, -pje
pjə en -etje
ətjə) in
gebruik, zoals geïllustreerd in (1):
1traan-tje, boek-je, konin-kje, riem-pje, tonn-etje
Verkleinwoorden zijn altijd het-woorden, ook als
ze levende wezens aanduiden, zoals (het)
vrouwtje naast (de)
vrouw, en (het)
katertje naast (de)
kater. Het procedé is productief.
Het basiswoord van een verkleinwoord is meestal een substantief, maar ook andere woordsoorten zijn mogelijk:
Tabel 1. Basiswoorden van verkleinwoorden
woordsoort | basiswoord | verkleinwoord |
substantief | bord | bordje |
adjectief | nieuw | nieuwtje |
werkwoord | dutten | dutje |
telwoord | tien | tientje |
bijwoord | vooraf | voorafje |
nominale constituent | twaalf uur | twaalfuurtje |
voorzetselconstituent | onder ons | onderonsje |
voornaamwoord | dit en dat | ditjes en datjes |
Bij adjectieven en werkwoorden als basiswoord is er een voorkeur voor ongelede woorden.
Van Marle (1981).
De primaire betekenisbijdrage van het verkleinwoordsuffix met substantieven als basiswoord is ‘kleine x’, waar x de betekenis van het basiswoord is. Ook bij basiswoorden van andere woordsoorten treedt de betekenis van verkleining op. Daarnaast kan de verkleinvorm ook een positieve evaluatie of vertedering uitdrukken, zoals in een lief mannetje, maar ook een negatieve evaluatie, zoals in burgermannetje. Bovendien kan het verkleinwoord gebruikt worden om een vrouwelijk persoon aan te duiden. Dat zien we in vrouwelijke voornamen als Geertje, Guusje en Josje, en ook in een verkleinwoord als collegaatje, waarmee alleen vrouwelijke collega’s worden aangeduid. Verkleinwoorden van stofnamen, zoals biertje en wijntje, duiden een entiteit aan, een bepaalde hoeveelheid van de door het basiswoord genoemde stof.
Zie Bakema et al. (1993), Bakema (1998).
Verder lezen
- 12.4.2.2.3.1 De allomorfen van het verkleinwoordsuffix
- 12.4.2.2.3.2 Verkleinwoorden van substantieven
- 12.4.2.2.3.3 Verkleinwoorden van eigennamen
- 12.4.2.2.3.4 Verkleinwoorden zonder basiswoord
- 12.4.2.2.3.5 Verkleinwoorden van niet-substantieven
- 12.4.2.2.3.6 De achtervoegsels -ke (en varianten) en -ie
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |