1.1.3.2.7 De glottale fricatief
h
Over de specificatie van de distinctieve kenmerken van
h is
er geen consensus, maar soms wordt de klank geclassificeerd als
[+continuant].
De h heeft een
extreem beperkte distributie: de klank komt enkel voor in
aanzetten van één medeklinker zoals in (1). De
h komt
nooit voor in coda's of in complexe aanzetten
(h
wordt nooit voorafgegaan of gevolgd door een andere medeklinker, zelfs niet door
s).
1heks 
,
hand
,
hand
De klank komt zowel in beklemtoonde als in onbeklemtoonde lettergrepen voor, maar
wel veel minder in de laatste. Als gevolg daarvan komt
h niet
voor voorafgaand aan een sjwa, die altijd in onbeklemtoonde lettergrepen staat,
met uitzondering van het woordje het
dat als hət
(in Vlaanderen) en
ət kan
worden uitgesproken. Doordat
h niet
voor sjwa voorkomt, treedt er ook geen klinkerreductie op in lettergrepen met
h.
Na een heterosyllabische medeklinker (d.w.z. een medeklinker
die tot een andere lettergreep behoort) kan
h
weggelaten worden, zoals in (2), maar dit is niet verplicht.
Trommelen & Zonneveld (1997).
2waarheid /ʋar.hεid/ [ʋar(h)εit]
Verder lezen
Articulatie
De h is een
glottale
fricatief, die gearticuleerd wordt bij de stemspleet of
glottis (zie Figuur 1) en meestal gerealiseerd wordt als de stemhebbende
ɦ.
Collins & Mees (1984: 162); Gussenhoven (1992); Booij (1995: 8);
Verhoeven (2005: 243).
Fonetisch echter kan de Nederlandse
h
gedeeltelijk stemloos gerealiseerd worden.
Rietveld & Loman (1985).
Aangezien stemhebbendheid niet distinctief is voor
h, kan
de eigenlijke mate van stemhebbendheid variëren naargelang van de context.Bij de articulatie van
h (zie
Figuur 1) neemt het spraakkanaal dezelfde vorm aan als bij de articulatie van de
erop volgende klinker.
Zie Booij (1995: 8). De fonetische realisatie van een stemhebbende
h
kan daarom gezien worden als een breathy voiced
variant van de volgende klinker
(hip
ɦɪp
~
ɪ̤ɪp)
Aangezien de stembanden de articulatoren zijn, kan er geen onderscheid
gemaakt worden tussen de actieve en
passieve articulator, zoals dat wel het geval is bij
andere fricatieven (zie Figuur 1).
De andere glottale medeklinker, namelijk de glottisslag, die voorgesteld wordt als
ʔ
(zie Figuur 1), is geen foneem van het Nederlands,
maar heeft allofoonstatus (d.w.z. komt enkel voor in bepaalde
contexten).
Figuur 1. Schematisch beeld van de mond-keelholte met benamingen van
articulatieplaatsen en bijhorende klassen van medeklinkers in het
Nederlands (Bron: Rietveld & Van Heuven 2016: 76)
Akoestische informatie
Tabellen 1 en 2 geven een aantal voorbeeldzinnen met h in verschillende
fonologische contexten (aan het begin van een woord en tussen twee klinkers)
voor het Nederlands-Nederlands en Belgisch-Nederlands. De bijhorende
spectrogrammen en geluidsbestanden worden telkens gegeven.
Tabel 1. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor /h/ in
verschillende fonologische contexten in het Nederlands-Nederlands.
| Woordgroep | Fonologische context | Geluidsbestand | Golfvorm/spectrogram |
| genoeg hout om jaren achtereen te kunnen stoken | woordinitieel | |
 |
| behalve succes | intervocalisch | |
 |
Tabel 2. Geluidsbestanden, golfvormen en spectrogrammen voor /h/ in
verschillende fonologische contexten in het Belgisch-Nederlands.
| Woordgroep | Fonologische context | Geluidsbestand | Golfvorm/spectrogram |
| van pas gesneden hout | woordinitieel | |
 |
| behalve een stumper die Sam heette | intervocalisch | |
 |
Literatuur
Rietveld & Loman (1985), Gussenhoven (1992), Booij (1995), Collins & Mees
(1996), Trommelen & Zonneveld (1997), Verhoeven (2005), Rietveld & Van
Heuven (2016).
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
| versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
| 3.0 | Kathy Rys | november 2020 | |
| 2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
| 2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html; |