30.3.4 Aspectualiteit met betrekking tot tijdsbepalingen
Verder lezen
In principe kan men iedere zin aanvullen met een duratieve (zie voorbeeld
1 hieronder) of terminatieve (zie
2 en
3) tijdsbepaling. Een
duratieve tijdsbepaling, bijvoorbeeld urenlang of
dagenlang, duidt de tijdsduur aan waarvoor de in de zin tot
uitdrukking gebrachte situatie geldt:
1Doornroosje sliep
jarenlang. (duratief)
Een
terminatieve tijdsbepaling, bijvoorbeeld in een uur/in een
paar minuten of binnen drie minuten, specificeert
de tijdsspanne waarin het door de zin uitgedrukte gebeuren zich voltrekt:
2Charlie Chaplin struikelde
binnen een seconde over een steen.
(terminatief)
3De soldaat stierf binnen
twee dagen aan zijn verwondingen.
(terminatief)
Niet iedere combinatie van een zin met een tijdsbepaling (duratief of
terminatief) is echter correct in de bovengenoemde interpretatie van de
betreffende bepalingen.
Zinnen die een situatie met een inherent eindpunt weergeven, dat wil zeggen
zinnen met terminatief aspect, treden bij voorkeur op in combinatie met een
terminatieve tijdsbepaling, zodat de aspectualiteit van de hele zin
inclusief de tijdsbepaling terminatief blijft. We zeggen dan dat het
buitenaspect terminatief is. Worden ze gecombineerd met een duratieve
tijdsbepaling, dan veroorzaakt dit een
herhalingsbetekenis. Dergelijke
zinnen drukken uit dat de in de zin weergegeven gebeurtenis bij herhaling
plaatsvindt en hebben derhalve duratief buitenaspect. Bij sommige, moeilijk
herhaalbare gebeurtenissen zoals in
5, levert dat een merkwaardig
resultaat op.
4Charlie Chaplin struikelde
urenlang over een steen.
(duratief)
5De
soldaat stierf maandenlang aan zijn verwondingen.
(duratief)
Zin 4 heeft de betekenis 'Charlie
Chaplin struikelde bij herhaling over een steen'. Er is dus sprake van
verschillende keren dat Charlie Chaplin struikelde. Deze
herhalingslezing wordt veroorzaakt
door het feit dat een zin met terminatief binnenaspect (de zin
Charlie Chaplin struikelde over een steen is terminatief)
een duratieve tijdsbepaling bevat. Ook zin
5 heeft deze herhalingsbetekenis.
Gezien het feit dat 'sterven' echter een gebeurtenis is die normaliter niet
herhaald kan worden, doet deze zin vreemd aan. Men kan hem alleen in een
minder voor de hand liggende context gebruiken.
Omgekeerd geldt ook dat zinnen die een situatie zonder inherent eindpunt
weergeven, dat wil zeggen zinnen met duratief aspect, juist bij voorkeur
optreden in combinatie met een duratieve tijdsbepaling, zodat het
buitenaspect van de zin ook duratief is. Wordt in deze zinnen toch een
terminatieve tijdsbepaling als in een paar minuten
gebruikt, dan veranderen ze van betekenis: ze krijgen een inchoatieve
betekenis.
6Doornroosje sliep in een
paar minuten. (terminatief)
Zin 6 is een combinatie van
duratief binnenaspect (de zin Doornroosje sliep is
duratief) met een terminatieve tijdsbepaling. Dit veroorzaakt een
inchoatieve lezing. De zin heeft een betekenis die geparafraseerd kan
worden met 'Doornroosje viel binnen een paar minuten in slaap'. In
een paar minuten geeft hier de tijdsspanne aan waarbinnen het
gebeuren een aanvang neemt. Het buitenaspect van zin
6 is derhalve terminatief.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |