1.5.2.3 Hiaatvermijding
Als een woord dat eindigt op een klinker wordt gevolgd door een woord dat met een
klinker begint, is er sprake van een botsing van twee klinkers, een
hiaat. Dat hiaat kan op een paar manieren worden vermeden. Als het
eerste woord eindigt op een sjwa, kan die sjwa worden weggelaten. De
woordcombinatie wordt dan gesyllabificeerd als één prosodisch woord, zoals
blijkt uit de syllabeverdeling:
1het gekke is
ət.xɛ.kɪs
de avond
da.vɔnt
rode aarde
ro.da:r.də
Als de eerste klinker geen sjwa is, kan tussen beide klinkers een glijklank
worden gehoord; dat geldt zowel voor gelede woorden als voor woordgroepen:
Zie Berendsen & Den Os (1987).
2zee-arend
zejarənt
twee-en-twintig
twejəntwɪntəx
die
avond
dijavɔnt
Marie
eet
marijet
Ik doe het
werk
ɪkduwətwɛrk
De overgangsklank in deze gelede woorden en woordgroepen hoeft niet beschouwd te
worden als een ingevoegde glijklank, maar kan gezien worden als het effect van
coarticulatie: de glijklank is een tussenfase in de overgang van de ene klinker
naar de andere.
Zie Van Heuven & Hoos (1991).
Als een woord met een finale sjwa wordt gevolgd door een enclitisch woord dat met
een klinker begint, is het ook mogelijk om een
n in
te voegen na de sjwa:
Booij (1996a: 227)
3het gekke
is
ətxɛkənɪs
wilde
het
wɪldənət
wilde-ie
wɪldəni
dat je
het
dɑtjənət
In de zin Zij kochten ’t wordt een hiaat vermeden door geen n-deletie
toe te passen op kochten, en het gedeelte kochten’t uit te spreken
als kɔx.tə.nət. De slot-n van kochten blokkeert de optie van
sjwa-deletie: de uitspraak kɔx.tət is alleen mogelijk voor kocht het.
Een laatste mogelijkheid om een hiaat te vermijden is de invoeging van een
glottisslag tussen de twee klinkers. Zo kan het gekke
is ook worden uitgesproken als
ətxɛkəˀɪs.
Sjwadeletie in poëzie
Verdieping
Sjwadeletie in poëzie
In poëzie wordt een prevocalische sjwa soms weggelaten ter wille van het
metrum van een versregel. Deze sjwadeletie wordt in het Liedboek
(van de Protestantse Kerken in Nederland) aangegeven door een
verbindingsboogje onder de desbetreffende lettergrepen; hier is de te
verdwijnen sjwa gecursiveerd):
iuw machtig
heil, zo maakt Ge uw vijand
stil
Lied 8: 3, regel 3
Want op de
aarde is wijd en zijd (Lied 8a: 6,
regel 3)
Zij roepen
God niet aan, zij roven de
eer
Lied 14: 3, regel 4
Zijn woord is
waar en zuiver te allen
tijde
Lied 18: 9, regel
2
Woordinterne sjwadeletie kan ook gebruikt worden om te zorgen dat woorden
passen in het metrum van een versregel, zoals de volgende voorbeelden
uit het Liedboek laten zien (de gecursiveerde sjwa wordt
weggelaten):
iiuw
wonderen zingend
eren
Lied 26,vers 3, regel
4
Die
heimelijk, met een mond vol
vrede
Lied 28, vers 2, regel
3
Op de
wateren wijd en
zijd
Lied 29, vers 2, regel
1
Maar
nauwelijks hield Gij U
verborgen
Lied 30, vers 3, regel
7
Bij de woorden heimelijk en nauwelijks valt na sjwa-deletie
een syllabegrens voor de l: hɛim.lək, nɔuw.ləks. Er ontstaat dus
geen complexe aanzet.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | oktober 2020 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 1,../../data/archief/ans2/e-ans/01/body.html; |