ANS | 5.8.5.5.i Met expliciet antecedent

5.8.5.5.i Met expliciet antecedent

Verder lezen

Bij een het-antecedent dat geen zin is, kan wat in de standaardtaal alleen gebruikt worden als dat antecedent een onbepaald voornaamwoord of telwoord is of als een andersoortig antecedent zaken 'in het algemeen' aanduidt, geen specifieke zelfstandigheden. Zie de tweede reeks voorbeelden in [5.8.5.4] en verder:

1Al het mooie wat je in die jaren opgebouwd hebt, gaat verloren.

2Wat is het eerste wat je in zo'n geval moet doen?

3Er is weinig wat we nog niet hebben.

4Ik heb bezwaar tegen alles wat lang duurt.

5Gooi iets wat je nog gebruiken kunt, nooit weg!

In zulke gevallen bestaat er een voorkeur voor het gebruik van wat in plaats van dat. Bestaat het antecedent echter uit het (vragend of onbepaald) voornaamwoord wat, dan is dat als betrekkelijk voornaamwoord gemakkelijker te gebruiken, bijv.:

6Wat heeft zij dat ik niet heb?

7Ik heb daar wat gezien dat mij niet erg beviel.

In informele taal kan wat naar elk het-antecedent verwijzen. Dit gebruik is geheel normaal. In feite komt dat als betrekkelijk voornaamwoord in de gesproken taal van een groot deel van het taalgebied slechts zelden voor (dat geldt vooral voor de noordelijke helft van Nederland). In geschreven taal verschijnt het relatieve wat echter (afgezien van het hierboven genoemde standaardtaalgebruik) bijna nooit. Enkele voorbeelden:

8Het was een land wat wachtte op de revolutie.informeel

9Ze gaf de hond het eten wat de kinderen toekwam.informeel

10Geef me eens het kleinste wat daar hangt. (bijv. een portret)informeel

11(Ze liet me twee kastjes zien.) Het eerste, wat er nogal gehavend uitzag, kostte duizend gulden.informeel

In tegenstelling tot de andere zelfstandige betrekkelijke voornaamwoorden, kan wat ook betrekking hebben op een element waarmee een hoedanigheid wordt uitgedrukt, bijv. een predicatief adjectief of een substantief van het type advocaat in Hij is advocaat. De betrekkelijke bijzin kan dan, zoals bijzinnen met ingesloten antecedent, geparafraseerd worden door middel van een nevengeschikte zin waarin de verwijzende functie door een aanwijzend voornaamwoord vervuld wordt (zie [5.8.3.1]):

12aHij is advocaat, wat ik beslist nooit zou willen worden.

bHij is advocaat en dat zou ik beslist nooit willen worden.

13aJan vond het nogal bitter, wat Piet niet vond.

bJan vond het nogal bitter en/maar dat vond Piet niet.

Opvallend is dat de betrekkelijke bijzin in dit geval aan het antecedent vooraf kan gaan, als een soort tussenzin (vergelijk [21.3.1.2/[6]]):

14Da Costa was, wat het Hollandse karakter niet is, bij uitnemendheid hartstochtelijk.

Het antecedent kan ook een zin zijn. Een onafhankelijke zin als antecedent komt voor in de volgende voorbeelden:

15De deugniet vroeg excuus, wat ik niet had durven verwachten.

16Hij vertelt iedereen dat ik ziek ben, wat ik ten zeerste betreur.

Is het antecedent een onafhankelijke zin, dan kan het volgen op de betrekkelijke bijzin (vergelijk [21.3.1.2/[6]]):

17(En) wat ik niet had durven verwachten, de deugniet vroeg excuus.

Een afhankelijke zin als antecedent vinden we bijv. in:

18Hij beweert dat ik ziek ben, wat onjuist is.

19Mijn vader ergert zich eraan dat ik in een commune leef, wat toch niet zo ongewoon is.

De kenmerken van het betrekkelijk voornaamwoord wat zijn verder dezelfde als die van dat: het vervult de functie van onderwerp, voorwerp of naamwoordelijk deel van het gezegde, het staat dus nooit in een voorzetselconstituent, en het komt zowel in uitbreidende als in beperkende bijzinnen voor [5.8.5.4].

De combinatie 'voorzetsel + wat'wordt vervangen door een voornaamwoordelijk bijwoord, ofwel men gebruikt hetwelk [5.8.5.6].

ANS

Taalportaal

Taaladvies

versie	redacteur(en)	datum	opmerkingen
2.1		januari 2019	Automatische conversie van ANS 2.0
2.0	W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn	1997

dat/wat (het boek -)

Woordenboeken

Corpora en lexica

Overige bronnen