Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
29.4 Meervoudige ontkenningen
Uitingen kunnen meer dan één ontkenning bevatten. We spreken dan van meervoudige ontkenningen. Twee ontkenningen kunnen elkaar opheffen, maar dit is lang niet altijd het geval.
Verder lezen
In onderstaande zinnen heffen twee ontkenningen elkaar op. In deze gevallen draagt de tweede ontkenning contrastief accent:
1Het is nog nooit voorgekomen dat ze geen zin had in een biertje.
  tot nog toe had ze altijd zin in een biertje
2Niemand heeft zijn huiswerk niet gemaakt.
  iedereen heeft zijn huiswerk gemaakt
Soms heffen twee ontkenningen elkaar maar ten dele op (de traditionele term is litotes): de volgende uiting kan gebruikt worden om aan te duiden dat Gerard een behoorlijke voetballer is:
3Gerard is een niet onverdienstelijk voetballer.
Dankzij het mechanisme van understatement, waarbij een zwakke uitdrukking gebruikt om een veel sterkere uitspraak te doen (leuk wagentje wat een enorme auto!) kan (3) ook gebruikt worden om uit te drukken dat Gerard een uitstekende voetballer is.
In andere gevallen versterken de verschillende ontkenningen elkaar, en dat kan op verschillende manieren: met de vaste combinaties nooit geen, niks geen en geeneens geen, met een samentrekkingsconstructie met en, en met verschillende soorten uitlopen:
4Op een zeemansgraf staan nooit geen rode rozen. informeel: ST? Deze vorm komt geregeld voor in informeel taalgebruik. Het is twijfelachtig of hij tot de standaardtaal kan worden gerekend.
  Op een zeemansgraf staan helemaal nooit rode rozen.
5'k Heb er niks geen zin in. in NN, informeel: ST? Deze vorm komt geregeld voor in informeel taalgebruik in het Nederlandse Nederlands. Het is twijfelachtig of hij tot de standaardtaal kan worden gerekend.
  Ik heb er helemaal geen zin in.
6Drie veren droeg zij slechts en soms geeneens geen drie. in NN, informeel: ST? Deze vorm komt geregeld voor in informeel taalgebruik in het Nederlandse Nederlands. Het is twijfelachtig of hij tot de standaardtaal kan worden gerekend.
  Zij droeg slechts drie veren en soms niet eens drie.
7Toen niet en nooit niet.
  Niet in het verleden en niet in de toekomst.
8En dat doe ik dus mooi niet, nooit van mijn levensdagen.
  Dat ga ik helemaal nooit doen.
9Ik ga niet graag op de fiets naar school, zeker niet als het regent.
  Ik ga niet graag op de fiets naar school, en ik ga helemaal niet graag op de fiets naar school als het regent.
10Ik vind dat niet leuk nee.
  Ik vind dat niet leuk.
Dubbele ontkenningen als in (4)-(6) gelden als zeer informeel en passen niet in verzorgde schrijftaal. In de gesproken taal ligt het accent op het eerste negatieve element, dus respectievelijk op nooit, niks en geeneens.
Er is een traditie om meervoudige ontkenningen te bestrijden met het argument dat twee ontkenningen elkaar altijd opheffen; de taalfeiten laten zien dat de werkelijkheid complexer is. Dat het voorbeeld in (4) alleen op een zeemansgraf staan altijd rode rozen zou kunnen betekenen, is aantoonbaar in strijd met het taalgebruik. In diverse tekstgenres zijn dubbele ontkenningen uitstekend, in andere zijn ze een stijlmiddel (zoals de emfatische dubbele ontkenningen 5-8), in weer andere zijn ze ongepast.
Zie ook Ik maak nooit geen fouten (Taaladvies.net ) en Meer over dubbele ontkenningen. Reactie op Piet Paardekooper (Van der Wouden 2007).
Bovendien, anders dan in de wiskunde en de logica is het in taal niet mogelijk onbeperkt ontkenningen toe te voegen: drie ontkenningen betekenen nooit precies hetzelfde als één.
In informeel Belgisch-Nederlands treffen we nog een ander type meervoudige ontkenning aan, met nie(t) meer als tegenhanger van standaardtalig meer. Dit gebruik behoort niet tot de standaardtaal.
11dus 't stad gaat geen eigen IT-mensen niet meer hebben maar dat gaat Digipolis noemen in BN, informeel: -ST Dit verschijnsel komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het gesproken Belgische Nederlands, maar kan niet tot de standaardtaal worden gerekend.
Corpus Gesproken Nederlands
Literatuur
Zeijlstra (2010), Leys (2001), Van der Wouden (2018), taalportaal , Paardekooper (1981), Van der Wouden (1997), Verhagen (2005), Van der Wouden (2000), Nooit geen (ik maak - fouten) (taaladvies.net) , Van Poppel (2016)
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Ton van der Wouden januari 2021
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 29,../../data/archief/ans2/e-ans/29/body.html;
    Interessante links
    dubbele ontkenningversterkende dubbele ontkenning