29.4 Meervoudige ontkenningen
Uitingen kunnen meer dan één ontkenning bevatten. We spreken dan van
meervoudige ontkenningen. Twee ontkenningen kunnen
elkaar opheffen, maar dit is lang niet altijd het geval.
Verder lezen
In onderstaande zinnen heffen twee ontkenningen elkaar op. In deze gevallen
draagt de tweede ontkenning contrastief accent:
1Het is nog
nooit voorgekomen dat ze
geen zin had in een
biertje.
tot nog toe had ze altijd zin in een
biertje
2Niemand heeft zijn huiswerk
niet gemaakt.
iedereen
heeft zijn huiswerk gemaakt
Soms heffen twee ontkenningen elkaar maar ten dele op (de traditionele term is
litotes): de volgende uiting kan
gebruikt worden om aan te duiden dat Gerard een behoorlijke voetballer is:
3Gerard is een
niet onverdienstelijk
voetballer.
Dankzij het mechanisme van
understatement, waarbij een zwakke
uitdrukking gebruikt om een veel sterkere uitspraak te doen
(leuk wagentje
wat een enorme auto!) kan (3) ook
gebruikt worden om uit te drukken dat Gerard een uitstekende voetballer is.
In andere gevallen versterken de verschillende ontkenningen elkaar, en dat kan op
verschillende manieren: met de vaste combinaties nooit
geen, niks
geen en geeneens
geen, met een samentrekkingsconstructie met
en, en met verschillende
soorten uitlopen:
4Op een zeemansgraf staan
nooit geen rode rozen.
informeel: ST?
Deze vorm komt geregeld voor in informeel taalgebruik.
Het is twijfelachtig of hij tot de standaardtaal kan worden
gerekend.
Op een zeemansgraf staan helemaal nooit rode
rozen.
5'k Heb er niks
geen zin in.
in NN, informeel: ST?
Deze vorm komt geregeld voor in informeel taalgebruik in
het Nederlands-Nederlands. Het is twijfelachtig of hij tot de
standaardtaal kan worden gerekend.
Ik heb er helemaal geen zin
in.
6Drie veren droeg zij
slechts en soms geeneens geen drie.
in NN, informeel: ST?
Deze vorm komt geregeld voor in informeel taalgebruik in
het Nederlands-Nederlands. Het is twijfelachtig of hij tot de
standaardtaal kan worden gerekend.
Zij droeg slechts drie veren en soms niet eens
drie.
7Toen niet en
nooit niet.
Niet in het
verleden en niet in de toekomst.
8En dat doe ik dus
mooi niet, nooit van mijn
levensdagen.
Dat ga ik helemaal nooit
doen.
9Ik ga
niet graag op de fiets naar
school, zeker niet als het
regent.
Ik ga niet graag op de fiets naar
school, en ik ga helemaal niet graag op de fiets naar school als het
regent.
10Ik vind dat
niet leuk
nee.
Ik vind dat niet
leuk.
Dubbele ontkenningen als in (4)-(6) gelden als zeer informeel en passen niet in
verzorgde schrijftaal. In de gesproken taal ligt het accent op het eerste
negatieve element, dus respectievelijk op
nooit,
niks en
geeneens.
Er is een traditie om meervoudige ontkenningen te bestrijden met het argument dat
twee ontkenningen elkaar altijd opheffen; de taalfeiten laten zien dat de
werkelijkheid complexer is. Dat het voorbeeld in (4) alleen op een zeemansgraf staan altijd rode
rozen zou kunnen betekenen, is aantoonbaar in
strijd met het taalgebruik. In diverse tekstgenres zijn dubbele ontkenningen
uitstekend, in andere zijn ze een stijlmiddel (zoals de emfatische dubbele
ontkenningen 5-8), in weer andere zijn ze ongepast.
Zie ook Ik maak nooit geen fouten (Taaladvies.net ) en Van der Wouden (2007).
Bovendien, anders dan in de wiskunde en de logica is het in taal niet
mogelijk onbeperkt ontkenningen toe te voegen: drie ontkenningen betekenen nooit
precies hetzelfde als één.In informeel Belgisch-Nederlands treffen we nog een ander type meervoudige ontkenning
aan, met nie(t) meer als tegenhanger
van standaardtalig meer. Dit gebruik
behoort niet tot de standaardtaal.
11Plots is het genoeg, hè. Dan
heb ik er echt geen zin niet
meer in.
in BN, informeel: -ST
Dit verschijnsel komt af en toe voor in standaardtalige
contexten in het gesproken Belgisch-Nederlands, maar kan niet tot
de standaardtaal worden gerekend.
Corpus Gesproken
Nederlands
Literatuur
Zeijlstra (2010), Leys (2001), Van der Wouden (2018), taalportaal , Paardekooper (1981), Van der Wouden (1997), Verhagen (2005), Van der Wouden (2000), Nooit geen (ik maak - fouten)
(taaladvies.net) , Van Poppel (2016)
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Ton van der Wouden | januari 2021 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 29,../../data/archief/ans2/e-ans/29/body.html; |
dubbele ontkenningversterkende dubbele ontkenning