12.4.3.7 Woordgroep + substantief
Woordgroepen kunnen optreden als linkerdeel van een substantivische samenstelling. We vinden bijvoorbeeld de volgende typen woordgroepen in zulke samenstellingen:
Tabel 1. Woordgroepen als linkerdeel van een substantivische samenstelling
Naamwoordelijke constituent als linkerdeel | |
adjectief + substantief | [kortebaan]schaatser, [openlucht]museum, [warmwater]kraan |
telwoord + substantief | [anderhalvemeter]samenleving, [derdewereld]winkel, [vierkleuren]potlood |
substantief + adpositie + substantief | [glas-in-lood]raam, [huis-aan-huis]blad, [nek-aan-nek]race |
Nevenschikking als linkerdeel | |
substantief-en-substantief | [kat-en-muis]spel, [peper-en-zout]stel |
substantief-substantief-en-substantief | [huis-tuin-en-keuken]middel, [keel-neus-en-oor]arts |
Voorzetselconstituent als linkerdeel | |
[buitenboord]motor, [onderwater]camera, [onderzee]boot | |
Werkwoordelijke nevenschikking als linkerdeel | |
[gooi-en-smijt]film, [laad-en-los]kade | |
Adjectivische constituent als linkerdeel | |
bijwoord + adjectief | [bijna-dood]ervaring |
adjectief + complement | [ver-van-mijn-bed ]show |
adjectief + zinscomplement | [blij-dat-ik-brei]boek, [klaar-terwijl-u-wacht]-hakkenbar |
Zin als linkerdeel | |
[God-is-dood]theologie, (de) [wie-heeft-het-gedaan]vraag |
We zien aan de verbogen vorm van het
adjectief
korte
in de samenstelling
kortebaanschaatser
dat het linkerdeel een woordgroep is, want binnen
een samenstelling treedt geen verbuiging van
adjectieven op. Evenzo zien we in de samenstelling
tweecomponentenlijm
dat er overeenkomst is in getal tussen telwoord en
substantief, eveneens een kenmerk van
woordgroepen. Er zijn echter ook woordcombinaties
die zich in dit opzicht niet als woordgroepen
gedragen, zoals telwoord + substantief:
1[drieweg]stekker, [eenmans]bedrijf, [meerkeuze]vraag, [tweeletter]woord, [tweevlaks]vulling
Als bijvoorbeeld het linkerdeel van tweeletterwoord
een woordgroep zou zijn geweest, dan hadden we de vorm
tweeletterswoord verwacht.
In dit geval is er dus sprake van een samenstelling
(tweeletter) binnen een
samenstelling. We spreken dan van een samenstellende
samenstelling.
Een aparte categorie wordt gevormd door samenstellingen met een gebiedende of aansporende zin als linkerdeel:
2[ban-de-bom]-demonstratie
[blijf-van-mijn-lijf]-huis
[doe-het-zelf]-winkel
[kijk-mij-nou]-cultuur
[lach-of-ik-schiet]-show
Literatuur
Hoeksema (1988), Pascual & Janssen (2004), Pascual (2014).
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |