ANS | 27.4.2.2 Weglating van elementen in de determinator en/of voorbepalingen

27.4.2.2 Weglating van elementen in de determinator en/of voorbepalingen

Verder lezen

Als naamwoordelijke constituenten in nevenschikkingen met en en of (vergelijk (27.4.1, regel 3)) één of meer gemeenschappelijke elementen in de determinator en/of voorbepalingen hebben, dan kunnen die in het tweede (derde enz.) lid weggelaten worden. Voorbeelden:

1groene broeken en (-) bloesjes

2één professionele danser of (-) (-) danseres

3die arbeiders en (-) boeren

4enkele belangrijke koningen, (-) (-) hertogen en (-) (-) graven

5de erg grote bomen en (-) (-) (-) struiken

6de broodjes etende kinderen en (-) (-) (-) vrouwen

7de aan haar gezonden brieven en (-) (-) (-) (-) pakjes

De naamwoordelijke constituenten kunnen ook een voornaamwoord als kern hebben:

8om het even wie of (-) wat

In een groep van de structuur 'voorbepaling + substantief en / of substantief' is de voorbepaling niet altijd in het tweede lid weggelaten. Zo kan men met 9 bedoelen 'grote denkers enerzijds en grote dichters anderzijds', maar ook 'grote denkers enerzijds en dichters anderzijds':

9grote denkers en dichters

Om deze dubbelzinnigheid te vermijden kan men, als de groep in de laatste betekenis (zonder samentrekking) gebruikt wordt, de leden van plaats verwisselen:

10dichters en grote denkers

Als die dubbelzinnigheid er om logische redenen niet is, bijv. in:

11natte sneeuw en motregen

12geïllustreerde boeken en schilderijen

is een dergelijke omkering uiteraard niet noodzakelijk, al wordt ze om stilistische redenen soms toch toegepast.

Van twee categorieën elementen in de determinator moeten beperkingen op de samentrekkingsmogelijkheden gesignaleerd worden.

Bepaalde hoofdtelwoorden kunnen niet weggelaten worden in aaneenschakelingen.

Groep 12a is niet gelijk aan groep 12b:

13aveertien dansers en danseressen

bveertien dansers en veertien danseressen

Groep 12a betekent namelijk '(een gezelschap van) veertien personen, bestaande uit dansers en danseressen'.

In groepen als 12a fungeert het telwoord altijd als element in de determinator bij de (collectieve) nevenschikking van de substantieven. Vandaar dat uitgesloten is:

14één danser en danseresuitgesloten

'Eén persoon, bestaande uit een danser en een danseres' is onmogelijk. Om dezelfde reden zijn 14 en 15 uitgesloten (afgezien van de lezing 'twee, respectievelijk drie dansers en een onbepaald aantal danseressen'):

15twee dansers en danseressenuitgesloten

16drie dansers en danseressen.uitgesloten

Een gezelschap van twee, respectievelijk drie personen kan immers niet uit dansers en danseressen tegelijk bestaan. Groep 16 is eveneens uitgesloten, omdat de bepaalde hoofdtelwoorden boven één afgezien van enkele uitzonderingen altijd met een meervoudig substantief verbonden worden (zie 7.1):

17twee danser en danseresuitgesloten

Bij nevenschikkingen van substantieven die personen of zaken aanduiden die meestal in combinatie voorkomen, noemt het telwoord daarentegen in het algemeen het aantal van de aanwezige combinaties: 17a is dus wel gelijk aan 17b, omdat het betekent 'zes combinaties bestaande uit een jasje en een broek':

18azes jasjes en broeken

bzes jasjes en zes broeken

Andere voorbeelden van de beide genoemde mogelijkheden:

19Aan het oecumenisch gesprek namen twintig pastoors en dominees deel. (= twintig personen)

20In deze kast staan 300 jaarboeken, congresverslagen en verzamelbundels. (= 300 boekdelen)

21Ik heb vandaag wel dertig kopjes en schoteltjes afgewassen. (= 60 voorwerpen)

22In het televisieprogramma 'Zo vader-zo zoon' treden per keer drie vaders en zoons op. (= zes personen)
Bij weglating van lidwoorden en voornaamwoorden moet men er rekening mee houden:
- dat de naamwoordelijke constituenten geen generieke of categoriale betekenis mogen hebben, behalve in nevenschikkingen met het verklarende of (zie [25.4.1]);
  
  Voorbeelden:
  
  23aDe kat en de hond zijn zoogdieren.
  
  bDe kat en (-) hond zijn zoogdieren.uitgesloten
  
  24aEen arbeider en een boer hebben het moeilijk vandaag.
  
  bEen arbeider en (-) boer hebben het moeilijk vandaag.uitgesloten
  
  25De zebra of (-) Kaapse ezel leeft in Afrika.
- dat weglating van lidwoorden en voornaamwoorden normaal is als de nevengeschikte naamwoordelijke constituenten dezelfde persoon of zaak aanduiden; niet-samengetrokken vormen doen hier vreemd aan;
  
  Voorbeelden:
  
  26Maurice, de collega en (-) vriend van mijn vader, kwam ook feliciteren.
  
  27Dit toonbeeld van slechte smaak en (-) gedenkteken van een decadente periode verdient geen kostbare restauratie.
- dat weglating van lidwoorden gemakkelijker is als de substantieven semantische samenhang vertonen (die ook op een tegenstelling kan berusten) en moeilijk of onmogelijk als dit niet het geval is; verder is deze samentrekking gemakkelijker in het meervoud dan in het enkelvoud;
  
  De beoordeling van de verschillende mogelijkheden is afhankelijk van persoonlijk taalgevoel. Vergelijk:
  
  28De collega' s en (-) vrienden van mijn vader kwamen ook feliciteren.
  
  29 De pastoor en (-) kapelaan kwamen ook feliciteren.twijfelachtig
  
  30De dominee en (-) notaris kwamen ook feliciteren.uitgesloten
  
  31We hebben de musea en (-) kerken bezocht.
  
  32We hebben de villawijken en (-) arbeidersbuurten bekeken.
  
  33We hebben de kerken en (-) arbeiderswoningen bekeken.twijfelachtig
  
  34We hebben het Rijksmuseum en (-) Stedelijk Museum bezocht.twijfelachtig
  
  35We hebben het Rijksmuseum en (-) Centraal Station bekeken.uitgesloten

ANS

Taalportaal

Taaladvies

versie	redacteur(en)	datum	opmerkingen
2.1		januari 2019	Automatische conversie van ANS 2.0
2.0	W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn	1997

Woordenboeken

Corpora en lexica

Overige bronnen