Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
12.4.2.2.3.2 Verkleinwoorden van substantieven
Verkleinwoorden, of diminutieven, van substantieven drukken vaak het begrip ‘klein’ uit, dat dan betrekking heeft op een bepaalde dimensie van wat door het basissubstantief wordt genoemd. Het verkleinwoord kan verwijzen naar een klein exemplaar van het door het basiswoord genoemde (zoals stoeltje, tafeltje, zadeltje), of expliciteert de eigenschap van geringe omvang van wat het basiswoord noemt (zoals appje, minuutje, smsje). Voorbeelden van deze twee semantische typen worden gegeven in Tabel (1):
Bron: Bakema (1998: 87).
Tabel 1. Betekenissen van diminutieven
dimensie diminuerend expliciterend
ruimte gebouwtje madeliefje
tafeltje peukje
tijd poosje minuutje
reisje ogenblikje
intensiteit kusje aaitje
regenbuitje briesje
leeftijd olifantje veulentje
tijgertje welpje
Van stofnamen kan een verkleinwoord worden gevormd als een bepaalde kleine hoeveelheid aangeduid wordt, bijv. een biertje ('een glas bier'), een koffietje, of als een stofnaam als voorwerpsnaam gebruikt wordt, bijv. een chocolaatje, een glaasje, een houtje, een krijtje.
Verkleinwoorden kunnen ook gevormd worden om een bepaalde evaluatie van het door het basiswoord genoemde uit te drukken, zoals in de volgende verkleinwoorden:
Bron: Bakema (1998: 93).
1aafkeuring: romannetje, taaltje
bwaardering: borreltje, etentje
cbenadering: kwartiertje, uurtje
drelativering: aardigheidje, hoertje
Verkleinwoorden worden soms liefkozend gebruikt, zoals ventje, vrouwtje en zusje. Ze kunnen ook een relativerende betekenis hebben, soms ironisch, soms eufemistisch, soms als waardering bedoeld, bijv. in:
2Hij heeft een nieuw wagentje. (als bedoeld wordt: 'een dure auto')
Hoe is het met je stulpje? (als bedoeld wordt: 'grote villa')
Een mooi autootje heb je daar.
Dit geldt ook voor uitdrukkingen als een jaartje gezeten hebben, een drupje op hebben, een mooi duitje gekost hebben.
In vaste uitdrukkingen kunnen we soms alleen het verkleinwoord gebruiken, ook wanneer de niet-verkleinde pendant wel bestaat. Enkele voorbeelden:
3bioscoop: een bioscoopje pikken
blad: bij iemand in een goed blaadje staan
boon: een heilig boontje; zijn eigen boontjes doppen
duim: iets op zijn duimpje kennen
graan: een graantje meepikken
hart: in het hartje van de winter
kop: kopje onder gaan
loop: een loopje met iemand nemen
neus: het neusje van de zalm
oog: een oogje in het zeil houden
poot: pootje baden
terras: een terrasje pikken
Van substantieven afgeleid van een werkwoord door middel van het suffix -er kunnen verkleinwoorden worden afgeleid met een andere betekenis dan die van handelend persoon. Ze benoemen vaak een gebeurtenis of een object, met een evaluerende betekenis (waardering of afkeuring):
4gebeurtenis: lachertje, slippertje,
voorwerp: afdankertje, rokertje, zoethoudertje
Deze betekenis is niet aanwezig in het basiswoord, anders dan bij woorden op -er zoals giller en opknapper die respectievelijk een gebeurtenis en een voorwerp kunnen benoemen.
Verkleinwoorden worden ook gebruikt om een spel aan te duiden zoals:
Zie Bakema (1995).
5blindemannetje, haasje over, krijgertje, rovertje, schooltje, soldaatje, verstoppertje (spelen)
touwtje (springen)
Een negatieve waardering kan worden uitgedrukt door verkleinwoorden als universiteitje in universiteitje spelen.
In woordgroepen als in (6) wordt door het gebruik van het verkleinwoord het sociale aspect van de activiteit benadrukt. We vinden dit gezelligheidsaspect ook in reclame-uitingen als Bitterballetje erbij, blokje kaas met een vlaggetje en genieten.
6een drankje doen
een koffietje doen
een pintje pakken
een terrasje pikken
Verder lezen
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Geert Booij juni 2022
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html;
    Interessante links