Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
9.6.6 Een overzicht van adposities zonder complement
Hieronder geven we een overzicht van de Nederlandse adposities die zonder complement (dus intransitief / als partikel) kunnen voorkomen. De adposities zijn naar hun betekenis gegroepeerd: de meerderheid bestaat uit ruimtelijke partikels, die verder opgesplitst worden in locatieve en directionele partikels. Temporele en ‘andere’ partikels komen maar weinig voor.
De talrijke samengestelde adposities die als partikel van scheidbaar samengestelde werkwoorden kunnen optreden, worden in dit overzicht niet opgenomen, maar worden besproken in 9.6.4 In een scheidbaar samengesteld werkwoord.
De verschillende functies die de betreffende partikels kunnen vervullen, worden telkens met voorbeelden geïllustreerd.
De meeste partikels hebben dezelfde vorm als hun corresponderende adposities, maar een aantal partikels wijkt daarvan af: de partikeltegenhanger van met is mee en die van tot is toe. De adposities naar en van komen enkel in die vorm voor in beknopte bijzinnen met om (bijvoorbeeld om naar te kijken, om van te genieten) en dan alleen als ze niet ruimtelijk gebruikt worden. Als ze wel ruimtelijk gebruikt worden, verschijnen de partikels heen en naartoe als tegenhangers van naar, en af, vanaf en vandaan als tegenhangers van van.
Verder lezen
Tabel 1. Overzicht van veelgebruikte adposities zonder complement / partikels
Type Vorm Voorbeelden Functie
Locatief aan Ik las het in één avond uit en lag vervolgens de hele nacht wakker met het licht aan. absolute met-constructie
Het is een lage tafel om aan te zitten. beknopte bijzin met om
Het is dik aan tussen Kato (19) en Manuel (23), allebei nog in de running voor de eindzege in Idool. naamwoordelijk deel gezegde
Hij komt binnen en zet de ventilator aan. in scheidbaar samengesteld werkwoord
achter Achter is de beenruimte zo groot als de buitenkant doet vermoeden. bijwoordelijke bepaling van plaats
beneden We hebben beneden toch twee verdiepingen leegstaan, zullen we een videogalerie beginnen? bijwoordelijke bepaling van plaats
De slaapkamer en badkamer van de ouders bevinden zich beneden. bijwoordelijke bepaling van plaats
Achter bleven opnieuw twee Spanjes: brutale winnaars en vernederde overwonnenen. in scheidbaar samengesteld werkwoord
Het perfecte schuurtje om achter te staan. beknopte bijzin met om
bij Ik ben weer helemaal bij. naamwoordelijk deel gezegde
Als we rennen kan hij me nauwelijks bijhouden. in scheidbaar samengesteld werkwoord
binnen Binnen tikt een reusachtig antieke klok onverstoorbaar door de kerstliedjes op de radio heen. bijwoordelijke bepaling van plaats
Nog geen enkele stem is binnen. naamwoordelijk deel gezegde
Hij komt zwetend de kamer binnen. in scheidbaar samengesteld werkwoord
boven Boven toont ze de ruimte waar jongeren kunnen loungen. bijwoordelijke bepaling van plaats
buiten Het is buiten ruim dertig graden. bijwoordelijke bepaling van plaats
[D]e tafels en stoelen staan buiten. bijwoordelijke bepaling van plaats
Het is mooi weer om buiten te zitten. beknopte bijzin met om
in Televisiezenders beconcurreren elkaar met kookprogramma's. Hobbykoken is in. naamwoordelijk deel gezegde
We konden ons slecht voorstellen dat een dirigent met oordoppen in voor een orkest zou gaan staan. absolute met-constructie
[D]e daarbij behorende accessoires maken uw tuin echt een lust om in te vertoeven. beknopte bijzin met om
nabij Met de verkiezingen zo nabij groeide de druk. absolute met-constructie
onder Als ze geluk hebben is er een afdak of een luifel om onder te schuilen. beknopte bijzin met om
Die dook onder tijdens de Tweede Wereldoorlog en hield, evenals Anne Frank, een dagboek bij.De Volkskrant, 26 september 1997 (geraadpleegd op het internet op 12 februari 2021)  in scheidbaar samengesteld werkwoord
op De hut had twee getraliede ramen en op de grond lag een zeil om op te slapen. beknopte bijzin met om
Het geld is op. naamwoordelijk deel gezegde
Zeker voor de wedstrijd ben ik op van de zenuwen. naamwoordelijk deel gezegde
Veilig rijden met alcohol op blijkt volstrekt onmogelijk. absolute met-constructie
Drink je je biertje hier op? in scheidbaar samengesteld werkwoord
Hij zet zijn hoed op. in scheidbaar samengesteld werkwoord
tegen Het plan werd afgekeurd want 70 procent was tegen. naamwoordelijk deel gezegde
Het is niet zo dat er een heksenjacht is van agenten die zomaar alle dure auto's tegenhouden. in scheidbaar samengesteld werkwoord
Gelukkig vond ze een muurtje om tegen te leunen. beknopte bijzin met om
voor De auto staat voor geparkeerd. bijwoordelijke bepaling van plaats
De zaal mocht er nog even vliegensvlug over stemmen: 87 procent was voor. naamwoordelijk deel gezegde
Hij stelde haar aan de producer voor. in scheidbaar samengesteld werkwoord
Directioneel: bron af Zeker 95 procent van het werk is af. naamwoordelijk deel gezegde
De brug over de Cotticarivier is af. naamwoordelijk deel gezegde
Hij luisterde zijn ouders af. in scheidbaar samengesteld werkwoord
uit [I]k heb tijdens de examenreis aardig wat geld uitgegeven. in scheidbaar samengesteld werkwoord
De winkeldeur stond open, maar het licht was uit. naamwoordelijk deel gezegde
[O]m kwart over drie is de school uit. naamwoordelijk deel gezegde
Strak design is uit. Ook hotels die het moeten hebben van hun strakke design zijn uit. Mensen op zakenreis kiezen opnieuw voor gezelligheid. naamwoordelijk deel gezegde
's Avonds durfden de plattelandsjongens Bonham en Plant in hun hotelkamer niet eens met het licht uit te slapen. absolute met-constructie
In het programma nodigt Uytterhoeven een of twee bekende gasten uit in de studio. in scheidbaar samengesteld werkwoord
vanaf Nederland heeft geen bergen om hard vanaf te skiën.
vandaan New Jersey is een plek om vandáán te willen. beknopte bijzin met om
Directioneel route door Het is een smalle uitgang om door te ontsnappen. beknopte bijzin met om
Hij gaat altijd maar door. in scheidbaar samengesteld werkwoord
langs We zoeken een rustige weg om langs te fietsen. beknopte bijzin met om
Kom je morgen nog even langs? in scheidbaar samengesteld werkwoord
om Diana deed altijd haar gordel om. in scheidbaar samengesteld werkwoord
Ik verzoek u af te ronden, want uw twee minuten zijn om. naamwoordelijk deel gezegde
[B]estuurders die zonder gordel om of telefonerend rondrijden, worden aangehouden. absolute zonder-constructie
over Ik ben net een citroen. Alles is uit mij geperst. Alleen de schil is over. naamwoordelijk deel gezegde
Met nog meer dan genoeg geld over vertrok ze naar huis. absolute met-constructie
Straks blijft er geen eten meer over. in scheidbaar samengesteld werkwoord
Dat is een moeilijk onderwerp om over te praten. beknopte bijzin met om
rond De haalbaarheidsstudies, de bouwplannen en het financiële plaatje zijn rond. naamwoordelijk deel gezegde
Hij hangt graag in de stad rond. in scheidbaar samengesteld werkwoord
Een mooie locatie met een uitgestrekt meer om rond te wandelen. beknopte bijzin met om
rondom Ze blijven dicht bij elkaar in de buurt, want rondom is het aardedonker. bijwoordelijke bepaling van plaats
voorbij Dat onzekere gevoel is eindelijk voorbij. naamwoordelijk deel gezegde
Hij stormde in sneltreinvaart voorbij. in scheidbaar samengesteld werkwoord
Directioneel: doel heen Sinds de dag dat onze leider is heengegaan, hebben we hem gememoreerd op een heel bijzondere manier. in scheidbaar samengesteld werkwoord
toe Op archiefbeelden is een menigte te zien die op het dakterras de Rolling Stones komt toejuichen. in scheidbaar samengesteld werkwoord
Dat is een prachtig land om heen te gaan in de winter. beknopte bijzin met om
Temporeel mee Kinderen vinden gewoon niets leuker dan water om mee te spelen. beknopte bijzin met om
Met zijn lievelingsknuffel mee ging Thomas logeren bij oma en opa. absolute met-constructie
Hij kwam niet goed mee op school. in scheidbaar samengesteld werkwoord
[Deze] dieren ... zoeken ... een erf om op te spelen en vriendjes om mee te gaan rennen. beknopte bijzin met om
na Voor sommigen een etmaal om, pfff, uit te zitten: in de kerkbank, achterop de fiets bij vader, op de prikkelbank bij oma, bij de vermicellisoep met pudding na.Internet geraadpleegd op 17 februari 2021  absolute met-constructie
Hij moet morgen nakomen. in scheidbaar samengesteld werkwoord
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taaladvies
    Dagenta
    Taalportaal
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 M. Beliën, K. Rys januari 2021
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 9,../../data/archief/ans2/e-ans/09/body.html;
    Interessante links