Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
21.9.2.1 Verduidelijkende toevoegingen achteraf
Verder lezen
1
Toevoegingen die als een verduidelijking achteraf fungeren, kunnen als pendanten beschouwd worden van de elementen die met een anticiperende functie in de aanloop kunnen staan. Het element in de uitloop correspondeert met een of ander zinsdeel in de eigenlijke zin. Het heeft dan meestal ook een of ander verwijswoord in de eigenlijke zin. In de volgende voorbeelden correspondeert de uitloop respectievelijk met het lijdend voorwerp (zie 1), de bijwoordelijke bepaling van plaats (zie 2), het onderwerp (zie 3 en 4) en de bijwoordelijke bepaling van tijd (zie 5):
1Hij |heeft| het je waarschijnlijk nooit |gegeven|, dat boek.
2Daar |moet| je het niet in |doen|, in die pot.
3|Stonden| die er al lang | |, die bomen?
4Het |is| werkelijk een lust voor het oog | |, deze soortenrijkdom aan vlinders in Voornes Duin.
5Dan |ben| jij toch jarig | |, op 4 maart?
In deze gevallen kan de uitloop het verwijswoord bijna altijd vervangen (vergelijk met de aanloopgevallen in [21·8·3]). Vergelijk met de zinnen 1 t/m 5:
6Hij |heeft| je dat boek waarschijnlijk nooit |gegeven.|
7In die pot |moet| je het niet in |doen. |
8|Stonden| die bomen er al lang | |?
9Deze soortenrijkdom aan vlinders in Voornes Duin |is| werkelijk een lust voor het oog | |.
10Op 4 maart |ben| jij toch jarig | |?
Vervanging impliceert niet dat altijd exact dezelfde plaats als het verwijswoord ingenomen kan worden, zoals zin 6 laat zien: de substantivische naamwoordelijke constituent moet achter het voornaamwoord je staan (zie hiervoor [21·4·2]).
2
Apart moeten hier sommige voorzetselconstituenten vermeld worden die, meer dan de gevallen 1 t/m 5 hierboven, de waarde van een nevengeschikte aanvulling hebben. Ook hier is de uitloop door komma-intonatie afgescheiden, maar een verwijswoord treedt niet op. De verduidelijkende toevoeging slaat min of meer op de hele zin; de aanvullende mededeling wordt bovendien vaak vergezeld door een woord als namelijk en kan worden voorafgegaan door en wel. Voorbeelden zijn:
11Hij |is| al wel tien keer in Zwitserland |geweest|, om gezondheidsredenen (namelijk).
12We |hebben| gisteren |besloten| om het reisje maar uit te stellen, (en wel) wegens het aanhoudende slechte weer.
Op een soortgelijke wijze worden soms ook bepalingen van gesteldheid als een soort aanvulling gebruikt, bijv.:
13Hij |keek| ze één voor één aan | |, rustig en onverschrokken.
14Hij |begon| uitvoerig de punten uiteen |te zetten| van het plan, enthousiast als nooit tevoren.
Als een dergelijke bepaling uit één enkel woord bestaat kan ze slechts bij uitzondering in de uitloop staan (naarmate het woord korter is, wordt de constructie stilistisch gemarkeerder). Vergelijk bijv.:
15aHij |greep| de hendel vast | |, doodsbleek.
bHij |greep| de hendel vast | |, kalm.
Gevallen zoals 11 t/m 15 hebben geen pendant in de aanloop.
Ook emotioneel-geladen (exclamatieve) toevoegingen zoals in de volgende voorbeeldzinnen worden in de uitloop gebruikt; anders dan de gevallen hierboven hebben ze wel een verwijswoord in de eigenlijke zin:
16(Hij gelooft toch zeker niet) |dat| dat |kan|, de stommeling?
17Hij |heeft| geen dak boven zijn hoofd | |, de stakker.
18Ze |hebben| zo maar eventjes drie miljoen |geërfd| van een oudoom in Brazilië, de geluksvogels!
19Richard |kan| niet met z'n handen van Loeloe af|blijven|, de viezerik.
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Voorzover de hier genoemde uitloopelementen corresponderen met het onderwerp of een voorwerp van de eigenlijke zin, worden ze doorgaans herhaald onderwerp, herhaald lijdend voorwerp, enz. genoemd. Zie [20·11].
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997
    Interessante links