Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
17.4 De absolute met- en zonder-constructie
Een bijzonder type voorzetselconstituent is de absolute met-constructie, zoals met een glas champagne in de hand en de andere voorbeelden in (1):
1aMet een glas champagne in de hand verwelkomt hij de genodigden.
bDe tomaat kent voor mij geen geheimen. Met mijn ogen dicht kan ik voelen hoe zwaar hij is, hoe gaaf, of hij bespoten is of niet.
cMet het hoofd gebogen komt het jongetje naar voren.
dMet Parvanov als president trad Bulgarije in 2004 toe tot de Navo.
In deze constructie wordt het voorzetsel met gevolgd door twee constituenten: een nominale constituent en een andere constituent. In de voorbeelden in (1) staat de absolute met-constructie steeds op de eerste zinsplaats, waaruit we kunnen concluderen dat met en de twee constituenten samen één constituent vormen. De twee constituenten die volgen op met staan in een speciale relatie tot elkaar: de laatste constituent beschrijft de tijdelijke toestand waarin de referent van de nominale constituent verkeert. Absolute met-constructies zijn vaak met zijn of hebben te parafraseren, die eenzelfde soort (subject-predicaats)relatie laten zien:
2aHij heeft een glas champagne in de hand.
bMijn ogen zijn dicht.
cHet hoofd is gebogen./Het jongetje heeft zijn hoofd gebogen.
dBulgarije had Parvanov als president.
De constituent die de tijdelijke toestand uitdrukt, kan een adpositieconstituent zijn, zoals in de hand in (1a). Het kan ook een adjectivische constituent zijn, zoals dicht in (1b) of het adjectivisch gebruikte voltooid deelwoord gebogen in (1c). En het kan een nominale constituent zijn die voorafgegaan wordt door als (voegwoord van hoedanigheid), zoals als president in (1d).
Ook voorbeelden als (i) worden tot de absolute met-constructie gerekend. Hierin wordt met gevolgd door een nominale constituent en een infinitief met te. Het gaat maar om een beperkte groep infinitieven, meestal met gaan, maar bijvoorbeeld ook met spelen (met nog 24 seconden te spelen), rijden (met nog acht kilometer te rijden) en verdienen (met nog 15 punten te verdienen). De relatie tussen de nominale constituent en de infinitief lijkt hier anders dan in de gevallen in (1): het is moeilijk om te gaan te zien als tijdelijke toestand waarin minder dan tien minuten verkeert.
iMet minder dan tien minuten te gaan kwam Suriname voor de derde keer op voorsprong.
iiEr was minder dan tien minuten te gaan./Suriname had minder dan tien minuten te gaan.
Naast voorzetselconstituenten, zoals in de hand in (1a), zijn er ook andere typen adpositieconstituenten die een tijdelijke toestand in de absolute met-constructie kunnen beschrijven. Ook adposities zonder complement (partikels) komen voor in de constructie, zoals op in (3a), net als adposities met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement, zoals ertussen in (3b).
De absolute met-constructie vinden we alleen met het voorzetsel met (en de absolute zonder-constructie met het voorzetsel zonder). We vinden geen variant met de adpositie mee die voorafgegaan wordt door een voornaamwoordelijk bijwoord, zie de onmogelijkheid van (6).
iMet dat in het achterhoofd werd het tijd om de proef op de som te nemen.
iiDaarmee in het achterhoofd werd het tijd om ...uitgesloten
Achterzetsel- en omzetselconstituenten drukken meestal een richting uit, dus geen toestand, en zijn daarom niet gemakkelijk te verenigen met de constructie.
Dit geldt ook voor directionele voorzetsels: alleen als ze een toestand kunnen aanduiden, kunnen ze in de absolute met-constructie voorkomen. Voorbeelden die in de taalkundige literatuur worden gegeven, zijn Met Ada naar het buitenland is het hier wel heel stil (directioneel voorzetsel), Met Marie het huis uit ... (achterzetsel) en Met de draad door de naald heen ... (omzetsel).
3aMet een bivakmuts op mag je een bank niet binnenlopen.
bMet veel lijm ertussen kunnen de schoenen minder goed ademen via de zool.
Merk op dat de voorbeelden in (4) géén voorbeelden van de absolute met-constructie zijn. Ze bevatten elk weliswaar een voorzetselconstituent waarin met de kern is, gevolgd door een nominale constituent en een voorzetselconstituent, maar ze wijken toch af van de voorbeelden hierboven.
4aMet onze vrienden uit Brugge hebben we ooit het kanaal van Bourgogne afgevaren.
bMet de leden van je familie maak je de meest intense momenten in je leven mee.
cMet het debat over de regeringsverklaring heeft het kabinet Rutte III vandaag zijn vuurdoop beleefd.
Één verschil is dat de voorzetselconstituenten in (4), namelijk uit Brugge, van je familie en over de regeringsverklaring, geen tijdelijke toestand beschrijven van de nominale constituent die aan ze voorafgaat. Een ander verschil is dat de nominale constituent en de voorzetselconstituent niet 'omgedraaid' kunnen worden, terwijl dat in absolute met-constructies wel (eens) mogelijk is. Zo vinden we naast met een glas champage in de hand in (1) ook de volgorde met in de hand een glas champagne De voorzetselconstituenten in (4) hebben met als kern en een nominale constituent als complement, waarvan de voorzetselconstituent een onderdeel is. Uit Brugge in (4a) bijvoorbeeld is een bepaling bij vrienden; van je familie in (4b) is het complement van leden; en over de regeringsverklaring in (4c) is het complement van leden.
5Met in de hand een glas champagne ... namen de ... gasten ... het afgelopen literaire jaar door.
Ook vinden we absolute met-constructies waarin de 'als-constituent' direct op met volgt en de nominale constituent daarna. Vergelijk:
6aMet ‘Liebesnacht’ als thema beleeft het Gergiev Festival dit jaar zijn twaalfde editie.
bMet als thema 'gemaskerd bal' hadden de leerlingen en docenten het Mariott Hotel omgetoverd tot een sprookjesachtige omgeving.
Verder lezen
De absolute zonder-constructie
Behalve met kan ook zonder in een absolute voorzetsel-constructie voorkomen, zoals in (7). In (7a)-(7c) vinden we zonder gevolgd door een nominale constituent en een adpositieconstituent: in (7a) is de adpositieconstituent een voorzetselconstituent, in (7b) een partikel (een adpositie zonder complement) en in (7c) een adpositie met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement. In (7d) wordt de nominale constituent gevolgd door een andere nominale constituent, die vooraf wordt gegaan door als.
7aZonder een rooie duit op zak kwam mijn vader aan in het immigratiecentrum op Ellis Island, New York.
bZonder de [arm]band om beschikten ze niet over die ... bevoegdheid.
cIk kan best een boterham eten zonder iets erop.
dEen internationale orde zonder Amerika als leider is ondenkbaar.
Waar de absolute met-constructie uitdrukt dat iets of iemand zich tijdelijk in een bepaalde toestand bevindt, geeft de absolute zonder-constructie juist aan dat die toestand niet geldt.
Zonder kan in tegenstelling tot met geen adjectivische constituent of voltooid deelwoord in het complement hebben:
8aZonder mijn ogen open kan ik voelen hoe zwaar een tomaat is.twijfelachtig
bZonder het hoofd gebogen komt het jongetje naar voren.uitgesloten
Bijwoordelijke bepalingen in de absolute met-constructie
Tot op zekere hoogte kan ook een bijwoordelijke bepaling onderdeel zijn van een absolute met-constructie:
9aMet normaliter één man in de nachtdienst hebben criminelen in Albina vrijspel.
bMet opnieuw duizenden burgers op de vlucht voor het geweld, probeerde de VN-macht gisteren een bestand te forceren.
cMet de blik weer gericht op het raadhuis dronk Bram zijn chocomel.
dMet naar verluidt nog twee delen voor de boeg lijkt er al iets van sleetsheid in de succesvolle animatiereeks te bespeuren.
eDaar zag hij ... een meisje dat heel langzaam een rondje draaide, met op haar hoofd in volmaakt evenwicht een vol glas champagne.
Literatuur
  • (Broekhuis 2013)
  • (Zwarts 2014)
  • (Klein 1983)
  • (Smits and Vat 1985)
  • (Paardekooper 1977)
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Maaike Beliën januari 2021
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 17,../../data/archief/ans2/e-ans/17/body.html;
    Interessante links