17.4 De absolute met- en zonder-constructie
Een bijzonder type voorzetselconstituent is de absolute
met-constructie, zoals met een glas champagne in de
hand en de andere voorbeelden in (1):
In deze constructie wordt het voorzetsel met gevolgd door twee constituenten: een nominale
constituent en een andere constituent. In de voorbeelden in (1) staat de absolute
met-constructie steeds op de eerste
zinsplaats, waaruit we kunnen concluderen dat met en de twee constituenten samen één constituent
vormen. De twee constituenten die volgen op
met staan in een speciale relatie tot
elkaar: de laatste constituent beschrijft de tijdelijke toestand waarin de referent van de
nominale constituent verkeert. Absolute
met-constructies zijn vaak met
zijn of
hebben te parafraseren, die eenzelfde
soort (subject-predicaats)relatie laten zien:
De constituent die de tijdelijke toestand uitdrukt, kan een adpositieconstituent zijn,
zoals in de hand in (1a). Het kan ook een
adjectivische constituent zijn, zoals dicht in
(1b) of het adjectivisch gebruikte voltooid deelwoord
gebogen in (1c). En het kan een nominale
constituent zijn die voorafgegaan wordt door
als (voegwoord van hoedanigheid), zoals
als president in (1d).
Ook voorbeelden als (i) worden tot de absolute
met-constructie gerekend. Hierin wordt
met gevolgd door een nominale
constituent en een infinitief met te. Het
gaat maar om een beperkte groep infinitieven, meestal met
gaan, maar bijvoorbeeld ook met
spelen (met nog
24 seconden te spelen),
rijden (met nog
acht kilometer te rijden) en
verdienen (met
nog 15 punten te verdienen). De relatie tussen de nominale
constituent en de infinitief lijkt hier anders dan in de gevallen in (1): het is
moeilijk om te gaan te zien als tijdelijke
toestand waarin minder dan tien minuten
verkeert.
iMet
minder dan tien minuten
te gaan kwam Suriname voor de derde keer op
voorsprong.
iiEr was minder dan tien minuten te gaan./Suriname had minder
dan tien minuten te gaan.
Naast voorzetselconstituenten, zoals in de
hand in (1a), zijn er ook andere typen adpositieconstituenten
die een tijdelijke toestand in de absolute
met-constructie kunnen beschrijven. Ook adposities zonder complement (partikels) komen voor in de constructie, zoals
op in (3a), net als adposities met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement,
zoals ertussen in (3b).
Achterzetsel- en omzetselconstituenten drukken meestal een richting uit, dus geen
toestand, en zijn daarom niet gemakkelijk te verenigen met de constructie.
De absolute met-constructie vinden we
alleen met het voorzetsel met (en de
absolute zonder-constructie met het
voorzetsel zonder). We vinden geen variant
met de adpositie mee die voorafgegaan
wordt door een voornaamwoordelijk bijwoord, zie de onmogelijkheid van (6).
iMet
dat
in het achterhoofd werd het tijd om de proef op de som te
nemen.
iiDaarmee
in het achterhoofd werd het tijd om
...uitgesloten
Dit geldt ook voor directionele voorzetsels: alleen als ze een toestand kunnen
aanduiden, kunnen ze in de absolute met-constructie voorkomen. Voorbeelden die in de
taalkundige literatuur worden gegeven, zijn Met Ada naar het
buitenland is het hier wel heel stil (directioneel
voorzetsel), Met Marie het huis uit ...
(achterzetsel) en Met de draad door de naald heen
... (omzetsel).
Merk op dat de voorbeelden in (4) géén voorbeelden van de absolute met-constructie zijn. Ze
bevatten elk weliswaar een voorzetselconstituent waarin
met de kern is, gevolgd door een nominale
constituent en een voorzetselconstituent, maar ze wijken toch af van de voorbeelden
hierboven.
Één verschil is dat de voorzetselconstituenten in (4), namelijk uit
Brugge, van je
familie en over de
regeringsverklaring, geen tijdelijke toestand beschrijven van
de nominale constituent die aan ze voorafgaat. Een ander verschil is dat de nominale
constituent en de voorzetselconstituent niet 'omgedraaid' kunnen worden, terwijl dat in
absolute met-constructies wel (eens) mogelijk
is. Zo vinden we naast met een glas champage in de
hand in (1) ook de volgorde met in de hand
een glas champagne De voorzetselconstituenten in (4) hebben
met als kern en
een nominale constituent als complement, waarvan de voorzetselconstituent een onderdeel
is. Uit Brugge in
(4a) bijvoorbeeld is een bepaling bij vrienden; van je familie in (4b) is het complement van
leden; en
over de
regeringsverklaring in (4c) is het complement van leden.
5Met
in de hand
een glas champagne ... namen de ... gasten ... het afgelopen
literaire jaar door.
Ook vinden we absolute met-constructies
waarin de 'als-constituent' direct op
met volgt en de nominale constituent
daarna. Vergelijk:
Verder lezen
De absolute zonder-constructie
Behalve met kan ook zonder in een absolute
voorzetsel-constructie voorkomen, zoals in (7). In (7a)-(7c) vinden we zonder gevolgd door een
nominale constituent en een adpositieconstituent: in (7a) is de adpositieconstituent een
voorzetselconstituent, in (7b) een partikel (een adpositie zonder complement) en in (7c)
een adpositie met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement. In (7d) wordt de
nominale constituent gevolgd door een andere nominale constituent, die vooraf wordt gegaan
door als.
Waar de absolute met-constructie uitdrukt dat iets of iemand zich
tijdelijk in een bepaalde toestand bevindt, geeft de absolute zonder-constructie juist aan
dat die toestand niet geldt.
Zonder kan in tegenstelling tot met geen
adjectivische constituent of voltooid deelwoord in het complement hebben:
Bijwoordelijke bepalingen in de absolute met-constructie
Tot op zekere hoogte kan ook een bijwoordelijke bepaling onderdeel zijn van een absolute
met-constructie:
Literatuur
- (Broekhuis 2013)
- (Zwarts 2014)
- (Klein 1983)
- (Smits and Vat 1985)
- (Paardekooper 1977)
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Maaike Beliën | januari 2021 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 17,../../data/archief/ans2/e-ans/17/body.html; |