5.8.5.4 Het gebruik van dat
Verder lezen
1
Het antecedent van dat is een het-antecedent dat
geen zin is, meestal bestaande uit een naamwoordelijke constituent met een
substantief of een zelfstandig gebruikt adjectief of telwoord als kern.
Voorbeelden:
1Het boek dat
ik aan het lezen ben, gaat over het Politburo.
2Vertel me eens een
verhaaltje dat je zelf mooi vindt.
3Het eerste argument was onzinnig,
maar het tweede dat Ineke gaf, zette ons toch aan het
denken.
4Ik
wil niet dat groene appeltje, maar dat rode dat je in
je tas gestopt hebt.
Het antecedent kan ook een onbepaald voornaamwoord of telwoord zijn, maar
in dat geval bestaat er een voorkeur voor wat (zie
evenwel
[5.8.5.5/i1]), zoals in de (b) -zinnen hieronder:
De voorkeur voor wat bestaat overigens hoe dan ook wanneer het
antecedent geen specifieke zelfstandigheden, maar zaken 'in het algemeen'
aanduidt. Vergelijk de voorbeelden 8
met 9 en
10 (zin
8b, die de voorkeur heeft boven
8a, komt het meest overeen met
10):
9Dat avontuur was het
mooiste (avontuur) dat ik ooit heb
meegemaakt.
10Dat avontuur was het
mooiste (überhaupt) wat ik ooit heb
meegemaakt.
2
Het betrekkelijk voornaamwoord dat vervult in de bijzin de
functie van onderwerp, voorwerp of naamwoordelijk deel van het gezegde. Het
wordt nooit met voorzetsels verbonden. Voorbeelden:
11Het podium,
dat hersteld had moeten worden, werd aldus zijn graf.dat = onderwerp
12Koop nooit een boek
dat je nooit zult lezen.dat = lijdend voorwerp
13Daar is het kereltje
dat ik vorige week een dubbeltje heb gegeven.dat = meewerkend voorwerp
14Het kind dat
hij wou zijn, was gestorven.dat = naamwoordelijk deel van het gezegde
Na voorzetsels kan hetwelk
optreden
[5.8.5.6], maar indien een voornaamwoordelijk bijwoord mogelijk is,
is dat gewoner:
15Het artikel
krachtens hetwelk dat bedrag gevorderd kon worden,
kan ik niet vinden.formeel
16Het stoeltje
waarop hij zat, was nogal wankel.
Het betrekkelijk voornaamwoord dat wordt zowel in uitbreidende
als in beperkende bijzinnen gebruikt.
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 |