Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
7.1.2.2 Zelfstandig gebruik van hoofdtelwoorden
Naast het gebruik in combinatie met een substantief, zoals in twee keer en beide kinderen, kunnen hoofdtelwoorden ook zelfstandig gebruikt worden.
Er zijn verschillende manieren om dit zelfstandige gebruik te analyseren. Wij vatten het hoofdtelwoord op als de kern van de nominale constituent, in overeenstemming met bijvoorbeeld 14.4.8. Een alternatieve analyse is om het hoofdtelwoord in dit soort constructies te beschouwen als voorbepaling bij een weggelaten substantief als kern (zie ook 6.3.1.3).
We onderscheiden binnen- en buitentekstelijk zelfstandig gebruik en de constructie met kwantitatief er, zoals in ik heb er twee van.
Verder lezen
Binnen- en buitentekstelijk zelfstandig gebruik
De onderstreepte hoofdtelwoorden in (1) en (2) zijn zelfstandig gebruikt: ze worden niet gevolgd door een zelfstandig naamwoord.
1De Nederlandse ambassade in Moskou heeft twee ingangen. Beide worden vierentwintig uur per dag bewaakt.
2Naast de chauffeur zaten nog drie andere personen in het voertuig. Deze drie zijn per ambulance vervoerd naar het ziekenhuis.
De telwoorden in deze voorbeelden zijn aan te vullen zijn met een substantief uit de context, namelijk de voorafgaande zin: beide ingangen, deze drie personen. We noemen ze daarom binnentekstelijk zelfstandig gebruikt.
Soms ligt een aanvulling vanuit de context (namelijk dezelfde zin of een voorafgaande zin) niet voor de hand of is die uitgesloten; in dat geval spreekt men van buitentekstelijk zelfstandig gebruikte telwoorden. Als het daarbij gaat om onbepaalde hoofdtelwoorden (veel, weinig, enkele, enz.) of het bepaalde hoofdtelwoord beide en er wordt uitsluitend naar personen verwezen, dan krijgen deze telwoorden de uitgang -n. Dat is bijvoorbeeld het geval in de volgende zinnen:
3Volgens UNICEF bieden tenten en half afgebouwde huizen in de regio te weinig bescherming tegen de kou. Velen leven in zelfgebouwde tenten of in bouwvallige huizen.
4De wachtende groep werd ontdekt, er ontstond een vuurgevecht, enkelen wisten te ontsnappen, maar elf mannen vielen in Duitse handen.
Beide en vele worden in formeel taalgebruik of in vaste uitdrukkingen ook wel zelfstandig gebruikt in oude genitiefconstructies:
Zie voor andere genitiefvormen bijvoorbeeld die van de persoonlijke voornaamwoorden.
5De documentaire wordt volgende week op veler verzoek weer vertoond. formeel Deze vorm wordt als formeel Nederlands beschouwd.
6Het is in u beider belang. formeel Deze vorm wordt als formeel Nederlands beschouwd.
Deze constructies kunnen worden omschreven als op verzoek van velen en in het belang van u beiden.
Constructies met kwantitatief er
Zelfstandig gebruikte hoofdtelwoorden komen ook voor in combinatie met kwantitatief er. Voorbeelden zijn:
7Van de zeven shows heeft hij er maar twee gemist.
8Die dieren zijn ook het slachtoffer, ik heb er al veel moeten weggeven.
De bepaalde en onbepaalde hoofdtelwoorden worden hier binnentekstelijk zelfstandig gebruikt. Van welke entiteiten er twee of veel zijn, kunnen we afleiden uit de voorafgaande context.
Voor de voorwaarden waaraan de voorafgaande context van kwantitatief er moet voldoen, zie Broekhuis & Den Dikken (2012: 933-934).
Behalve met telwoorden kan kwantitatief er ook gecombineerd worden met andere kwantitatieve elementen, zoals een paar (Ik heb er nog een paar) of genoeg (Ik heb er genoeg).
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taalportaal
    Taaladvies
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Kathy Rys november 2023
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 7,../../data/archief/ans2/e-ans/07/body.html;
    Interessante links
    hoofdtelwoordzelfstandig gebruik