7.1.2.2 Zelfstandig gebruik van hoofdtelwoorden
Naast het gebruik in combinatie met een substantief, zoals in
twee keer en
beide kinderen, kunnen
hoofdtelwoorden ook zelfstandig gebruikt worden.
Er zijn verschillende manieren om dit zelfstandige gebruik te analyseren.
Wij vatten het hoofdtelwoord op als de kern van de nominale constituent,
in overeenstemming met bijvoorbeeld 14.4.8. Een alternatieve analyse is om het
hoofdtelwoord in dit soort constructies te beschouwen als voorbepaling
bij een weggelaten substantief als kern (zie ook 6.3.1.3).
We onderscheiden binnen- en buitentekstelijk zelfstandig gebruik en de constructie met kwantitatief
er, zoals in
ik heb er twee van.Verder lezen
Binnen- en buitentekstelijk zelfstandig gebruik
De onderstreepte hoofdtelwoorden in (1) en (2) zijn zelfstandig gebruikt: ze
worden niet gevolgd door een zelfstandig naamwoord.
1De Nederlandse ambassade
in Moskou heeft twee ingangen.
Beide worden vierentwintig
uur per dag bewaakt.
2Naast de chauffeur zaten
nog drie andere personen in het voertuig. Deze
drie zijn per ambulance vervoerd
naar het ziekenhuis.
De telwoorden in deze voorbeelden zijn aan te vullen zijn met een substantief uit
de context, namelijk de voorafgaande zin: beide
ingangen, deze drie
personen. We noemen ze daarom
binnentekstelijk zelfstandig gebruikt.
Soms ligt een aanvulling vanuit de context (namelijk dezelfde zin of een
voorafgaande zin) niet voor de hand of is die uitgesloten; in dat geval spreekt
men van buitentekstelijk zelfstandig gebruikte telwoorden.
Als het daarbij gaat om onbepaalde hoofdtelwoorden
(veel,
weinig,
enkele, enz.) of het
bepaalde hoofdtelwoord beide en er
wordt uitsluitend naar personen verwezen, dan krijgen deze telwoorden de uitgang
-n. Dat is bijvoorbeeld het geval in de
volgende zinnen:
3Volgens UNICEF bieden
tenten en half afgebouwde huizen in de regio te weinig bescherming tegen
de kou. Velen leven in zelfgebouwde tenten of in
bouwvallige huizen.
4De wachtende groep werd
ontdekt, er ontstond een
vuurgevecht, enkelen wisten te ontsnappen, maar elf
mannen vielen in Duitse handen.
Beide en
vele worden in formeel
taalgebruik of in vaste uitdrukkingen ook wel zelfstandig gebruikt in oude genitiefconstructies:
Zie voor andere genitiefvormen bijvoorbeeld die van de persoonlijke voornaamwoorden.
5De documentaire wordt
volgende week op
veler
verzoek weer vertoond.
formeel
Deze vorm wordt als formeel Nederlands
beschouwd.
6Het is in
u
beider
belang.
formeel
Deze vorm wordt als formeel Nederlands
beschouwd.
Deze constructies kunnen worden omschreven als op verzoek
van velen en in het belang
van u beiden.
Constructies met kwantitatief er
Zelfstandig gebruikte hoofdtelwoorden komen ook voor in combinatie met kwantitatief er.
Voorbeelden
zijn:
7Van de zeven shows heeft
hij er maar
twee
gemist.
8Die dieren zijn ook het
slachtoffer, ik heb er al
veel moeten
weggeven.
De bepaalde en onbepaalde hoofdtelwoorden worden hier binnentekstelijk zelfstandig gebruikt. Van
welke entiteiten er twee of
veel zijn, kunnen we
afleiden uit de voorafgaande context.
Voor de voorwaarden waaraan de voorafgaande context van kwantitatief
er moet voldoen, zie
Broekhuis & Den Dikken (2012: 933-934).
Behalve met telwoorden kan kwantitatief
er ook gecombineerd worden
met andere kwantitatieve elementen, zoals een
paar (Ik heb er nog een
paar) of
genoeg (Ik
heb er genoeg).
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Kathy Rys | november 2023 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 7,../../data/archief/ans2/e-ans/07/body.html; |
hoofdtelwoordzelfstandig gebruik