Zijn de basisvormen honderd, duizend, miljoen, miljard, biljoen en biljard eigenlijk wel telwoorden? Of beschouwen we ze beter als substantieven (zelfstandige naamwoorden)?

Vooral de telwoorden honderd, duizend, miljoen, miljard en biljoen vertonen een aantal kenmerken van substantieven, zoals verkleinwoordvorming (voorbeelden (i)-(ii)) en meervoudsvorming (voorbeeld (iii)). Volgens Booij (2009: 9) kunnen deze woorden beschouwd worden als een subcategorie van de maataanduidende substantieven omdat ze na een ander telwoord in het enkelvoud staan, zoals in driehonderd.

Ook de andere basistelwoorden gedragen zich soms als substantieven (voorbeelden (iv)-(vii)). Meestal gaat het om zeer specifieke betekenissen (een zesje en tienen als rapportcijfers, een honderdje als een briefje van honderd euro, een miljoentje en miljarden als geldbedragen) of om bepaalde constructies (bijv. met zijn vieren, in d’r eentje; zie ook 7.1.3).

Daarnaast worden de meervoudsvormen van honderd, duizend, miljoen, miljard en biljoen vrij algemeen gebruikt voorafgaand aan een zelfstandig naamwoord, zoals in de voorbeelden in (viii) en (ix); door de toevoeging van -en aan deze bepaalde telwoorden worden ze ‘benaderend’ gemaakt, d.w.z. de preciesheid van het genoemde aantal wordt afgezwakt.x

Zie ook 7.1.2.1 en Vandeweghe (2004: 177).

Toch zijn er meer redenen om miljoen, miljard of biljoen als substantieven te beschouwen dan honderd en duizend (en de overige telwoorden). Van oorsprong waren dit namelijk substantieven, die men geleidelijk als telwoorden is gaan gebruiken (zie Van de Velde 2009, Van der Horst 2014). Het woord miljoen is bijvoorbeeld in de Middeleeuwen via het Frans uit het Italiaans ontleend (nl. milione letterlijk ‘een groot duizend’; Van der Horst (2014: 311)). Aanvankelijk werd het als substantief gebruikt. Van der Horst wijst op de volgende zin uit de roman Houtekiet (1939) van Gerard Walschap: Op de punt van een speld kan wel een miljoen zielen zitten. In deze zin wordt miljoen nog als substantief gebruikt, waarbij het werkwoord (kan) in het enkelvoud staat. Volgens Van der Horst zouden de meeste taalgebruikers tegenwoordig zeggen: Op de punt van een speld kunnen wel een miljoen zielen zitten, waarbij miljoen als telwoord gebruikt is, wat af te leiden is uit het feit dat het werkwoord (kunnen) congrueert met zielen.

Een substantivisch kenmerk dat enkel bij miljoen, miljard of biljoen (maar niet bij honderd of duizend) aanwezig is, wordt geïllustreerd in het voorbeeld (x):

De mogelijkheid om het telwoord te laten voorafgaan door een half doet zich uitsluitend voor bij miljoen, miljard of biljoen, maar is uitgesloten bij honderd of duizend (een half honderd boekenuitgesloten).x

Zie Broekhuis & Den Dikken (2012: 873-874, 885).

Zie ook Miljoen, miljard, triljoen, triljard: basisvormen of complexe telwoorden? hieronder.

Zijn miljoen, miljard, biljoen en biljard eigenlijk wel basisvormen? Of moeten we ze opvatten als complexe telwoorden? Woorden als miljoen en miljard kunnen dan geanalyseerd worden als opgebouwd uit twee vormelementen, zoals mil- en -joen of mil- en -jard. In onze beschrijving zullen we dat echter niet op die manier doen en daarvoor zijn de volgende observaties relevant.

In variëteiten van het Nederlands zijn in het algemeen vormen als miljoen en miljard wel gangbaar, maar een vorm als triljard is veel minder alledaags. En een woord als quadriljoen (waarvan de betekenis genoteerd kan worden als 10²⁴) kan beschouwd worden als vaktaal. Veel sprekers van het Nederlands zullen de woorden voor grotere getallen niet kennen en zullen vooral vaak miljoen en miljard gebruiken. In algemene variëteiten van het Nederlands is er dus een beperktere verzameling gangbare woorden voor grote getallen. Voor veel sprekers van die variëteiten is er dus geen aanleiding om woorden als miljoen en miljard intuïtief te beschouwen als gelede woorden.

Volgens lexicografische naslagwerken (bijv. Van Dale (Den Boon & Hendrickx 2015)) zijn woorden voor grote getallen ontleend aan andere talen, vooral uit het Frans. Zo is het Franse woord milliard afgeleid van million met het achtervoegsel -ard, dat een versterkende functie had. Dat betekent echter niet dat die morfologische opbouw uit het Frans nog een rol speelt in de grammatica van het hedendaagse Nederlands.

Over het algemeen nemen we aan dat een woord geleed is, juist omdat we in staat zijn de onderdelen te herkennen (zie ook 12.2.1). Dat betreft dan een combinatie van onderdelen met in elk geval een of meer grondwoorden, die ook als afzonderlijke woorden kunnen voorkomen. Woorden als miljoen en miljard zouden echter opgebouwd zijn uit twee gebonden morfemen (d.w.z. onderdelen die niet zelfstandig voorkomen), zonder dat er een grondwoord geïdentificeerd kan worden. Dat betekent bijvoorbeeld dat voor een woord als miljoen in plaats van de onderdelen mil- en -joen evengoed kan worden aangenomen dat ze zijn opgebouwd uit de onderdelen milj- en -oen.x

Zie bijvoorbeeld het artikel over Cardinal numerals  in Taalportaal.

Omdat we als taalgebruiker die onderdelen niet goed herkennen, is het lastig de knoop door te hakken over de precieze verdeling en is het minder goed mogelijk om woorden voor grote getallen te beschouwen als gelede woorden.