Voorbeeldzoeker x
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags Nederlands Clarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNar Clarin login
  • Delpher
  • Celex Clarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
6.2.1.2 Adjectieven die nooit een buigings-e krijgen
Sommige attributieve adjectieven krijgen nooit een buigings-e. Het gaat om adjectieven die eindigen op een bepaalde klank of klankcombinatie, zoals adjectieven op bepaalde klinkers (een stupide opmerking, het lila hemdje), adjectieven op -en en sommige adjectieven op -er. Hieronder gaan we nader in op dit soort adjectieven.
Verder lezen
Adjectieven die eindigen op de klinkers ə, i, a of o
Adjectieven die op een sjwa (ə) eindigen, krijgen geen buigings-e.
Zie ook Booij (1992), De Haas & Trommelen (1993), Broekhuis (2013).
De volgende voorbeelden illustreren dergelijke adjectieven zonder verbogen vorm:
1Het is een deprimerende wollen hobbezak in een beige met roze ruit.
CHN
2Hij maakte een timide indruk.
CHN
3Het hele publiek valt voor zijn intelligente, maar morbide teksten over anders zijn, alleen zijn.
CHN
Andere voorbeelden zijn: mauve, oranje, stupide, retrograde en een aantal aan het Frans ontleende adjectieven zoals bête, frêle, louche.
In de vergrotende trap krijgen deze adjectieven wel een buigings-e, bijvoorbeeld een steeds rozere gloed, hun frêlere lichaamsbouw en louchere types.
Uitspraak van adjectieven die aan het Frans ontleend zijn
Verdieping
Uitspraak van adjectieven die aan het Frans ontleend zijn
De aan het Frans ontleende adjectieven bête, frêle, louche en luxe worden met eind-sjwa uitgesproken in contexten waarin Nederlandse adjectieven een verbogen vorm hebben zoals in Dat is een louche zaak (vgl. Dat is een nieuwe zaak). In contexten waarin adjectieven onverbogen zijn, is er een verschil tussen de uitspraak in Nederland en in België. In Nederland worden deze adjectieven dan zonder de eind-sjwa uitgesproken, zoals in Dat is een luxe hotel (vgl. Dat is een mooi hotel), terwijl men de slotklinker gewoonlijk wel uitspreekt in het Belgisch-Nederlands.
Adjectieven die eindigen op de klinkers /i/, /a/ of /o/, worden evenmin verbogen.
Zie De Rooij (1980), Booij (1992), De Haas & Trommelen (1993), Tummers (2005), Broekhuis (2013).
We illustreren dit met de volgende zinnen:
In het zeldzame geval van een vergrotende trap krijgen deze adjectieven wel een buigings-e, bijvoorbeeld een iets sexyere bh.
4De organisatie van het kinky house-feest is streng.
CHN
5Die sexy houding, die zwoele oogopslag en die dwingende dictie zijn toch ronduit verslavend?
CHN
6De marineblauwe moquette is een weldaad aan de voeten, het indigo stipje verfijnd.
CHN
7Het lila hemdje heb ik van mijn grootmoeder geërfd.
CHN
8De kaki schoenen zijn naturel en passen er moeiteloos bij.
CHN
Adjectieven die eindigen op andere klinkers
Verdieping
Adjectieven die eindigen op andere klinkers
Adjectieven die eindigen op andere klinkers, kunnen wel een buigings-e krijgen; het gaat om adjectieven die eindigen op een u, een e, een y of een tweeklank. In de uitspraak wordt dan een glijklank ingevoegd (/j/ of /w/), om het hiaat tussen de klinkers te vermijden. Bijvoorbeeld:
iZijn schorre, moeë stem verraadt nauwelijks zijn gedecideerdheid.
CHN
iiHet anders nogal gedweeë Franse parlement eist uitleg.
CHN
iiiDe crue verhalen zijn een vorm om iets te verwerken.
CHN
ivDe meeste mensen houden zich op hun vrije dagen niet zo bezig met de orkaan.
CHN
vDe luie marmotten moeten in de wintermaanden dus voor zichzelf kunnen zorgen.
CHN
Waarom krijgen deze adjectieven wél een buigings-e en die in (1)-(8) niet? Van Oostendorp (2000: 100) geeft hiervoor de volgende verklaring.
Zie ook Tummers (2005: 53).
Als de eindlettergreep van het adjectief onbeklemtoond is, wordt er geen buigings-e toegevoegd, zoals in (1)-(8): béíge, róze, timíde, morbíde, kínky, séxy, índigo, líla en káki. Als de eindlettergreep beklemtoond is, krijgt het adjectief wel een buigings-e, zoals in (i)-(v): móé, gedwéé, crú, vríj en lúí.
Adjectieven op -en, inclusief stofadjectieven en voltooide deelwoorden
Adjectieven die op -en eindigen, krijgen geen buigings-e. Hieronder vallen de stofadjectieven op -en (betonnen gouden, houten, stenen, zilveren, wollen, ijzeren, rubberen) en voltooide deelwoorden op -en die als adjectief worden gebruikt:Zie ook Taaladvies.net over een zijden jurk   en verlaten kinderen .
9Stofadjectieven op -en
aAls hij niet wilde dat zijn schoenen vies zouden worden, had hij maar rubberen laarzen aan moeten trekken.
CHN
bHet gaat wel om een bijzonder exemplaar: de zilveren munt is meer dan 200 jaar oud.
CHN
10Voltooide deelwoorden op -en
aMaar in een historische studie hadden veel van de besproken verschijnselen een context verdiend.
CHN
bElke minuut valt er uit elke ganzenbips een keutel, dus ze betalen met mest voor het gegeten gras.
CHN
11Andere adjectieven op -en
aEen grote zwarte vlinder fladdert door het open raam naar binnen.
CHN
bMaar ik verkoop veel meer van mijn eigen werk dan ik had verwacht.
CHN
cWe hebben veel leuke prints, maar ook effen kleuren, diverse maten en verschillende stoffen.
CHN
Andere stofadjectieven
Ook andere stofadjectieven, zonder de uitgang -en, komen alleen in de onverbogen vorm voor. Het gaat om uitheemse woorden als plastic, aluminium, platina en nylon.
12aVoor alle plastic flesjes en aluminium blikjes moet er een verplicht inzamelsysteem komen.
CHN
bHet instrument heeft 21 nylon snaren en klinkt een beetje als een harp.
CHN
cDe biljartclub Plezante Hoek viert dit jaar haar platina jubileum.
CHN
Sommige adjectieven op -er
Er zijn drie soorten adjectieven met een stam op -er die nooit een buigings-e krijgen. Het gaat om adjectieven op -er die van geografische namen zijn afgeleid (13)-(14), adjectieven op -er die van religieuze ordes zijn afgeleid (15)-(16), en afleidingen van hoofdtelwoorden op -er in de woordcombinatie de X-er jaren (17).
Wanneer rechter en linker als adjectief worden gebruikt, worden ze nooit verbogen. Meestal fungeren ze als linkerdeel van een samenstelling (linkerarm, rechterschoen). Zie Taaladvies.net .
13De Edammer school is sinds vorige maand een soort dependance van het revalidatiecentrum Heliomare.
CHN
14Terecht, vindt de Gentse professor sociale psychologie die in de krant De Morgen het belang van het Aalster carnaval duidt.
CHN
15Hij werd beroemd als degene die de Cisterciënzer orde opstootte in de vaart der volkeren.
CHN
16Franciscaner broeders in bruine pijen wachten op hun beurt bij de groentenman.
CHN
17Hij werd opgeleid in Polen, eind tachtiger jaren.
CHN
Andere adjectieven met een stam op -er worden wel gewoon verbogen, bijvoorbeeld in de lekkere taarten of de wakkere uurtjes.
Andere adjectieven zonder verbogen vorm
Er zijn enkele adjectieven die geen verbogen vorm hebben, maar buiten de categorieën vallen die we hierboven genoemd hebben. Voorbeelden zijn gratis, live, oblong en online.
18Daarnaast zorgen plaatselijke muzikanten voor gratis optredens op het marktplein.
CHN
19Ik zou ooit graag een live talkshow presenteren, waarin de onderwerpen niet gescript zijn.
CHN
20Ze wist zeker dat het bruine oblong fotoalbum een komische scène bevatte.
CHN
21Op onze website staat een online petitie, die mensen kunnen tekenen om ons te steunen.
Literatuur
Royen (1953); de Rooij (1980a); Booij (1992); de Haas & Trommelen (1993); Booij (2002); Tummers (2005); Van Oostendorp (2000); Broekhuis (2013)
Literatuur
    Interessante links
    ANS
    Taaladvies
    Dagenta
    Taalportaal
    Versiegeschiedenis
    versie redacteur(en) datum opmerkingen
    3.0 Kathy Rys november 2024 Een tussentijdse versie van dit hoofdstuk werd van commentaar voorzien door Maaike Beliën, Thomas Haga, Priscilla Heynderickx en Jack Hoeksema. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit hoofdstuk berust bij de redacteur(en).
    2.1 januari 2019 Automatische conversie van ANS 2.0
    2.0 W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn 1997 hoofdstuk 6,../../data/archief/ans2/e-ans/06/body.html;
    Interessante links