6.2.1.2 Adjectieven die nooit een buigings-e krijgen
Sommige attributieve adjectieven krijgen nooit een buigings-e. Het gaat om adjectieven die eindigen
op een bepaalde klank of klankcombinatie, zoals adjectieven op bepaalde klinkers
(een stupide opmerking,
het lila hemdje),
adjectieven op -en en sommige adjectieven op -er. Hieronder gaan we nader in op dit soort
adjectieven.
Verder lezen
Adjectieven die eindigen op de klinkers
ə,
i,
a of
o
Adjectieven die op een sjwa
(ə)
eindigen, krijgen geen
buigings-e.
Zie ook Booij (1992), De Haas & Trommelen (1993), Broekhuis
(2013).
De volgende voorbeelden illustreren dergelijke adjectieven zonder
verbogen vorm:
1Het is een deprimerende
wollen hobbezak in een beige met
roze
ruit.
CHN
2Hij maakte een
timide
indruk.
CHN
3Het hele publiek valt
voor zijn intelligente, maar morbide teksten over
anders zijn, alleen zijn.
CHN
Andere voorbeelden zijn: mauve,
oranje,
stupide,
retrograde en een aantal aan
het Frans ontleende adjectieven zoals
bête,
frêle,
louche.
In de vergrotende trap krijgen deze adjectieven wel een
buigings-e, bijvoorbeeld een
steeds rozere
gloed, hun
frêlere
lichaamsbouw en
louchere
types.
Uitspraak van adjectieven die aan het Frans ontleend zijn
Verdieping
Uitspraak van adjectieven die aan het Frans ontleend zijn
De aan het Frans ontleende adjectieven
bête,
frêle,
louche en
luxe worden met
eind-sjwa uitgesproken in contexten waarin Nederlandse adjectieven een
verbogen vorm hebben zoals in Dat is een louche
zaak (vgl. Dat is
een nieuwe zaak). In contexten waarin
adjectieven onverbogen zijn, is er een verschil tussen de uitspraak in
Nederland en in België. In Nederland worden deze adjectieven dan zonder
de eind-sjwa uitgesproken, zoals in Dat is een luxe
hotel (vgl. Dat is
een mooi hotel), terwijl men de
slotklinker gewoonlijk wel uitspreekt in het Belgisch-Nederlands.
Zie ook Taaladvies.net .
Adjectieven die eindigen op de klinkers /i/, /a/ of /o/, worden evenmin
verbogen.
Zie De Rooij (1980), Booij (1992), De Haas & Trommelen (1993),
Tummers (2005), Broekhuis (2013).
We illustreren dit met de volgende zinnen:
In het zeldzame geval van een vergrotende trap krijgen deze adjectieven
wel een buigings-e, bijvoorbeeld een
iets sexyere
bh.
4De organisatie van het
kinky house-feest is
streng.
CHN
5Die
sexy houding, die zwoele oogopslag en die
dwingende dictie zijn toch ronduit
verslavend?
CHN
6De marineblauwe moquette
is een weldaad aan de voeten, het indigo stipje
verfijnd.
CHN
7Het
lila hemdje heb ik van mijn grootmoeder
geërfd.
CHN
8De
kaki schoenen zijn naturel en passen er
moeiteloos bij.
CHN
Adjectieven die eindigen op andere klinkers
Verdieping
Adjectieven die eindigen op andere klinkers
Adjectieven die eindigen op andere klinkers, kunnen wel een
buigings-e krijgen;
het gaat om adjectieven die eindigen op een
u,
een e,
een y
of een tweeklank. In de uitspraak wordt dan een
glijklank ingevoegd (/j/ of /w/), om het hiaat tussen de klinkers te vermijden. Bijvoorbeeld:
iZijn
schorre, moeë stem verraadt nauwelijks
zijn gedecideerdheid.
CHN
iiHet anders
nogal gedweeë Franse parlement eist
uitleg.
CHN
iiiDe
crue verhalen zijn een vorm om iets te
verwerken.
CHN
ivDe meeste mensen
houden zich op hun vrije dagen niet zo
bezig met de orkaan.
CHN
vDe luie marmotten moeten in
de wintermaanden dus voor zichzelf kunnen
zorgen.
CHN
Waarom krijgen deze adjectieven wél een buigings-e en die
in (1)-(8) niet? Van Oostendorp (2000: 100) geeft hiervoor de volgende verklaring.
Zie ook Tummers (2005: 53).
Als de eindlettergreep van het adjectief onbeklemtoond is, wordt
er geen buigings-e toegevoegd, zoals in (1)-(8):
béíge,
róze,
timíde,
morbíde,
kínky,
séxy,
índigo,
líla en
káki. Als de
eindlettergreep beklemtoond is, krijgt het adjectief wel een
buigings-e, zoals in (i)-(v):
móé,
gedwéé,
crú,
vríj en
lúí.Adjectieven op -en, inclusief stofadjectieven en voltooide
deelwoorden
Adjectieven die op -en eindigen, krijgen geen
buigings-e. Hieronder vallen
de stofadjectieven op -en
(betonnen
gouden,
houten,
stenen,
zilveren,
wollen,
ijzeren,
rubberen) en voltooide
deelwoorden op -en die als adjectief
worden gebruikt:Zie ook Taaladvies.net over een zijden
jurk
en verlaten kinderen .
Andere stofadjectieven
Ook andere stofadjectieven, zonder de uitgang -en, komen alleen in
de onverbogen vorm voor. Het gaat om uitheemse woorden als
plastic,
aluminium,
platina en
nylon.
Zie ook Taaladvies.net .
Sommige adjectieven op -er
Er zijn drie soorten adjectieven met een stam op -er
die nooit een buigings-e krijgen.
Het gaat om adjectieven op -er die van geografische namen zijn afgeleid (13)-(14), adjectieven op -er die van religieuze ordes zijn afgeleid (15)-(16),
en afleidingen van hoofdtelwoorden op -er in
de woordcombinatie de X-er jaren (17).
Wanneer rechter en
linker als adjectief
worden gebruikt, worden ze nooit verbogen. Meestal fungeren ze als
linkerdeel van een samenstelling
(linkerarm,
rechterschoen). Zie
Taaladvies.net .
13De Edammer school is sinds vorige
maand een soort dependance van het revalidatiecentrum
Heliomare.
CHN
14Terecht, vindt de Gentse
professor sociale psychologie die in de krant De Morgen het belang van
het Aalster carnaval
duidt.
CHN
15Hij werd beroemd als
degene die de Cisterciënzer orde opstootte in de
vaart der volkeren.
CHN
16Franciscaner broeders in bruine
pijen wachten op hun beurt bij de
groentenman.
CHN
17Hij werd opgeleid in
Polen, eind tachtiger
jaren.
CHN
Andere adjectieven met een stam op -er worden wel
gewoon verbogen, bijvoorbeeld in de lekkere
taarten of de wakkere
uurtjes.
Andere adjectieven zonder verbogen vorm
Er zijn enkele adjectieven die geen verbogen vorm hebben, maar buiten de
categorieën vallen die we hierboven genoemd hebben. Voorbeelden zijn
gratis,
live,
oblong en
online.
18Daarnaast zorgen plaatselijke muzikanten voor
gratis optredens op het
marktplein.
CHN
19Ik zou ooit graag een live
talkshow presenteren, waarin de onderwerpen niet gescript
zijn.
CHN
20Ze wist zeker dat het
bruine oblong fotoalbum een komische scène
bevatte.
CHN
21Op onze website staat een
online petitie, die mensen kunnen tekenen om
ons te steunen.
Literatuur
Royen (1953); de Rooij (1980a); Booij (1992); de Haas & Trommelen (1993);
Booij (2002); Tummers (2005); Van Oostendorp (2000); Broekhuis (2013)
Literatuur
Interessante links
ANS
Taaladvies
Dagenta
Taalportaal
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Kathy Rys | november 2024 | Een tussentijdse versie van dit hoofdstuk werd van commentaar voorzien door Maaike Beliën, Thomas Haga, Priscilla Heynderickx en Jack Hoeksema. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit hoofdstuk berust bij de redacteur(en). |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 6,../../data/archief/ans2/e-ans/06/body.html; |