12.3.4.1.14 Samenkoppelingen met om
Met om kunnen samenkoppelingen gevormd worden, die
in de volgende betekenisgroepen in te delen zijn.
-
Het partikel om geeft aan het werkwoord de betekenis 'met een omweg'. Dit procedé is productief als het werkwoordelijk deel een beweging uitdrukt. Naast samenkoppelingen als omlopen en omrijden is ook omfietsen gevormd, zoals in:1Voor die wijn is het zeker de moeite waard om te fietsen.
-
Samenkoppelingen met om kunnen ook een door de werking van het werkwoord veroorzaakte omkering of verandering aanduiden. Het procedé is productief. Voorbeelden zijn:2ombuigen, omdraaien, (het stuur) omgooien, ompraten, omscholen, omsmelten, omwerkenHiernaast kan bijv. ook omnummeren gevormd worden, zoals in:3Deze boeken zijn nog niet omgenummerd. (bijv. gezegd in verband met veranderingen in een bibliotheek)
-
De betekenis van de samenkoppeling is soms 'door de werking uitgedrukt in het werkwoord uit z'n evenwicht raken of brengen'. Het procedé is productief. Voorbeelden zijn:4omduwen, omgooien, omhakken, omkegelen, omschoppen, omslaan, omstoten, omvallen
-
Het partikel om kan aan de samenkoppeling waarin het optreedt de betekenis 'rondom' geven. Dit procedé is niet productief. Voorbeelden zijn:5ombinden, omdoen, omgorden, omhangen, omknopen, omsnoeren
- Het partikel om kan aan de samenkoppeling de betekenis 'her- en derwaarts', 'naar alle kanten' geven. Het procedé is niet productief. Voorbeelden zijn omdolen en omzwerven.
-
In combinatie met zien of kijken of met een synoniem daarvan kunnen met om samenkoppelingen gevormd worden die betekenen 'het hoofd draaien en de blik naar achteren wenden'. Voorbeelden zijn omzien, omkijken en omblikken.
Verder lezen
Literatuur
Interessante links
ANS
Taalportaal
Taaladvies
Versiegeschiedenis
versie | redacteur(en) | datum | opmerkingen |
3.0 | Geert Booij | juni 2022 | |
2.1 | januari 2019 | Automatische conversie van ANS 2.0 | |
2.0 | W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn | 1997 | hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html; |